راه رفتن بر لبه تیغ در روایت مستندگونه یک قاتل سریالی/ یادداشتی درباره مستند سینمایی «مهین»
مستند «مهین» به کارگردانی محمدحسین حیدری و تهیه کنندگی مهدی مطهر به بررسی شخصیت پیچیده‌ی «مهین قدیری» اولین قاتل سریالی زن ایران می‌پردازد.
محمدحسین حیدری، اولین قاتل سریالی زن را سوژه ساخت مستندی جنایی قرار داده است. از آنجا که قتل‌های سریالی بیش از هر جرم دیگری وجدان جمعی را جریحه‌دار خواهد کرد، پرداخت مستندگونه به چنین سوژه‌ای به سان راه رفتن بر لبه تیغ است.
قتل‌های سریالی به عنوان یکی از پدیده‌های اجتماعی از جمله خشن‌ترین جرایم و ناهنجاری‌های اجتماعی‌اند. اینگونه قتل‌ها به جهت فردی و اجتماعی و البته امنیتی و پلیسی از مهم‌ترین جرایم ناامن کننده جامعه نیز محسوب می‌شوند.
سال‌هاست زنان در درجه نخست و کودکان در درجه دوم، به عنوان اصلی‌ترین قربانیان قتل‌های سریالی بوده و هستند. تاثیر مخرب این گونه جرایم، بسیار گسترده و در عین حال بسیار طولانی مدت است. گاه خاطره ناگوار و آزاردهنده یک قتل سریالی تا سالیان دراز وجدان جمعی را جریحه‌دار می‌نماید. به دنبال هر جنایت سریالی، موجی از ترس و وحشت در منطقه جغرافیایی قتل به وجود می‌آید. بنابراین در جایی که کارشناسان جنایی، روانشناسان، جامعه‌شناسان و جرم‌شناسان به تجزیه و تحلیل این پدیده می‌پردازند، چگونگی پرداخت یک فیلمساز بیش از پیش دارای اهمیت خواهد بود.
سال‌ها قبل مستند گزارشی ضعیفی به نام «و عنکبوت آمد» درباره سعید حنایی قاتل سریالی زنان خیابانی در مشهد ساخته شد اما در مستند مهین با شکلی وفادارانه‌تر به عناصر فیلمیک در پرداختن به قاتلی سریالی مواجه‌ایم. فیلم تا حدود دقیقه ۳۰ با دو بخش روایت خود را پیش می‌برد. روایت راوی که پرده از جنایتی هولناک بر می‌دارد. این بخش با تلفیق و ترکیب مصاحبه‌های مسئولان قضایی وقت در قالب گزارش قتل‌ها، پازل معماگونه و جنایی را تکمیل می‌کند. بخش دوم با بازسازی داستانی مهین، پا به پای بخش دیگر ادامه می‌یابد.
فیلمساز، اتومبیل قاتل و صحنه‌های قتل را در فضای وهم گونه و هراسناک شهر قزوین بازسازی می‌کند. همه چیز در کنار هم در هیبت یک افسونگر خانمان برانداز تجسم می‌یابد.
مهین در شهر پرسه می زند و طعمه‌هایش را زیر نظر می‌گیرد و نقشه قتل را اجرایی می‌کند. عمل پرسه زدن و آپاراتوس سینمایی هر دو با هم، حضور قاتلی خونسرد را در غیاب ناامنی شهر معنا می‌کند. در بخش داستانی، فیلم در ارائه اطلاعات با خساست جلو می‌رود. ابتدا اتومبیل قاتل و آرام آرام چهره او را می‌بینیم. این روند، ریتم متعادل و مناسبی در شکل‌گیری داستان به وجود آورده است.
مخرج مشترک داده مصاحبه‌ها نشان از حساب‌شدگی قتل‌ها، زن بودن قاتل و آشنا بودن قاتل برای مقتولین دارد. ترکیب این دو بخش با هم به همراه ایجاد بار تعلیقی در کانون مرکزی روایت، به علاوه بهره بردن از عناصر فرمی، جذابیت و کشش روایی را دوچندان کرده است.
بهره بردن از تدوین در راستای چینش معماگونه اطلاعات، استفاده از دیزالوهای به جا در کشف ابعاد شخصیتی مهین مانند جایی که چهره مهین به تابلویی در منزل او که شیری آهویی در دهان دارد دیزالو می‌شود، استفاده از تاریکی شهر به مثابه مکان ماوقع برای بسط بحرانی که سویه‌های هولناک جنایت را بیش از پیش از یک موقعیت جغرافیایی فراتر می‌برد.
دوربین در بازسازی هر قتل، خوددارانه بدون نزدیک شدن به مقتولین فقط به محل وقوع جنایت و حول و حوش آن می‌پردازد و از این تمهید در جهت خلق فضایی سرشار از خشونت، ویرانی ارزش‌های انسانی، سبوعیت و فساد اخلاقی حرکت می‌کند.
از زمان دستگیری مهین، بخشی دیگر به روایت اضافه می‌شود. اعترافات و بازسازی صحنه‌های جنایت با حضور مهین واقعی، از این پس فیلم مکررا میان زندگی خانوادگی (نه اعضای خانواده) مهین، چگونگی انجام جنایات، مصاحبه‌ها و مهینِ فیکشن و داستانی در رفت و آمد است. از این رهگذر انگیزه‌های روانی و درونی مهین را خاطر نشان می‌کند. گو اینکه همراه با پیشبرد روایت، فیلم به گونه‌‌ای محسوس رو به سوی انگیزه‌های فرامتن قاتل نیز می‌پردازد.
با حل و فصل معمای جنایات، شمایل مهین به سان موتیفی در نماهای متعدد تکرار می‌شود تا دلالت بر لایه‌های پنهانی از شخصیت او داشته باشد که مبین نگاه مضطرب و در عین حال به مثابه کلیدی راهگشا در واکاوی روش‌های افسارگسیخته او در قتل‌های آخر باشد. کسی که در ابتدا فقط به خفه کردن طعمه‌هایش اکتفا می‌کرد رفته رفته در سایه رسوب ارزش‌های انسانی، قتل به قتل به فروپاشی روانی رسیده تا آنجا که گویی روانش با محنت و آدمکشی، فربه‌تر و جری‌تر می‌شود
فیلم به ورطه حرف‌های قلمبه چون چگونگی شرایط خانوادگی و محیطی و پایگاه اجتماعی-اقتصادی به عنوان علل مهین‌شدگی نمی‌پردازد و برداشت‌های فرامتن را به مخاطب آگاه وا می‌نهد. نمای آخر فیلم آنجا که گفته می‌شود چند هفته بعد از اعدام مهین جسد زنی بیرون از شهر کشف می‌شود به اندازه کافی در واکاوی ادامه چنین جنایاتی در سایه نبود تدبیر، گویاست.
فیلمساز با استفاده از عناصر روایی و فرمی، مستندی جنایی می‌سازد که بیش از هر چیز در آن، پرداخت سینمایی مهم بوده است.
نویسنده: مصطفی یوسف زاده
به نقل از بلاگ سینمامارکت
برای اطلاع و استفاده از سایر مطالب ما، به کانال تلگرام خانه مستند بپیوندید:
