فیلمساز خوب، پشت در نمی ماند/ گفت و گو با شهنام صفاجو، مدیر روابط عمومی جشنواره سینما حقیقت

به گزارش سایت خانه مستند و به نقل از ایرنا، این سوال هم اینک مطرح می شود که سینما حقیقت پس از طی کردن پیش از یک دهه تا چه حد در تحقق اهدافش موفق بوده است.

در پاسخ به این پرسش پژوهشگر ایرنا به سراغ «شهنام صفاجو» مدیر روابط عمومی «جشنواره سینما حقیقت» و مدیر روابط عمومی «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی» رفت تا در این باره نظراتش را جویا شود.

صفاجو در جواب این سوال پژوهشگر ایرنا که آیا این جشنواره اثرگذاری داشته است یا خیر، گفت: قطعا توانسته است. ما در همه این سال ها هدفمان این بود که نگاه سنتی به فیلم مستند را تغییر دهیم چرا که فیلم مستند مترادف فیلم های حیات وحش بود؛ و امروز بسیار خوشحالیم ک فیلم های مستند اجتماعی ساخته و دیده و پیگیری می شوند تا ما به هدفی که دنبالش بودیم، برسیم. ما به فیلم های متفاوت با جذابیت مختلف برای عموم مردم و مخاطبان به آن رسیده و توانسته ایم آن نگاه و فرهنگ سنتی به فیلم مستند را تغییر دهیم.

وی افزود: سینمای مستند، تماشاگران مختلفی دارد و قرار نیست که صرف سینما حقیقت، محلی برای حضور و رویت و اکران فیلم های مستند در یک بازه زمانی کوتاه باشد؛ در همه دنیا پشتیبان اصلی سینمای مستند، تلویزیون ها و شبکه های مختلف تلویزیونی هستند که باید فیلم های مستند خوب را در گونه و در ساعات مختلف و با برنامه منسجم و حساب شده و تبلیغات مناسب به مخاطبین خود ارائه کنند. متاسفانه تلویزیون ما و شبکه هایی که ضریب نفوذ بالایی دارند از این وظیفه و هدف فاصله دارند.

«البته منکر تلاش دوستان در شبکه چهار و مستند نیستیم چراکه این عزیزان در شبکه تخصصی، کاری که باید را انجام می دهند ولی وقتی از تلویزیون نام می بریم، منظورمان شبکه های عام هستند و شبکه هایی که مخاطبان بیشتری دارند؛ مانند شبکه سه. این شبکه ها اگر در این مسیر گام بردارند قطعا در زمینه اشاعه فرهنگ کشور و معرفی گونه های مختلف سینمای مستند اعم از؛ سینمای مستند اجتماعی، تاریخی، میراث فرهنگی، جامعه شناسی، پرتره که خیلی طرفدار دارد و آرشیوی که طی این سال ها برای مردم جذابیت پیدا کرده است، کمک حال فرهنگ کشور و نه صرفا سینمای مستند خواهند بود».

مدیر روابط عمومی جشنواره حقیقت خاطر نشان کرد: یک جشنواره ده روزه نمی تواند بازتاب عادلانه ای برای دیده شدن فیلم ها باشد. ضمن این که وظیفه جشنواره، اکران نیست و جایی برای رقابت است؛ در سال های اخیر اکران کمتر شده است حدود سالی 700 فیلم مستند در ایران ساخته می شود و ما 70 تای آنها را در اینجا اکران می کنیم. یعنی 10 درصد؛ در نتیجه 630 فیلم در طول سال ساخته می شوند که فرصت نمایش در سینما حقیقت را به این دلیل که پتانسیل رقابت را ندارند به دست نمی آورند؛ در صورتی که خیلی از این ها می توانند از طریق تلویزیون به نمایش دربیایند؛ و ذات نمایش مستند در شبکه های پرمخاطب تلویزیون خود عاملی برای ارتقای فیلم است. وقتی من فیلمساز ببینم که فیلمم روی آنتن شبکه سه سیما می رود قطعا یک انرژی بیشتر، یک تفکر بهتر و خروجی مناسب تری برای به سرانجام رساندن کارم دارم تا زمانی که تصور کنم این فیلم مخاطب محدودی دارد و در شرایط خاصی اکران می شود. نمایش فیلم های خوب آن هم در ساعات خوب آن هم در شبکه های پرمخاطب باعث ارتقای فیلم و سینما می شود ولی متاسفانه این مساله دیده نمی شود.

صفاجو در ادامه افزود: فکر می کنم تهیه باکس های مستندهای برتر ماه که برای مخاطب جلب توجه کند، راه حل خوبی است. یعنی مثلا ماه آذر و دی که منتهی به برگزاری سینما حقیقت است فیلم های برگزیده سنمای حقیقت می تواند در این باکس باشد؛ یا در ماه قبلش آبان ماه این باکس می تواند فیلم های مستند خارجی باشد یعنی مثلا یک باکس مستند از فیلم های جشنواره ایدفا (جشنواره فیلم مستند آمستردام). ماه قبلش جشنواره فیلم کوتاه تهران است و بهترین های آن می تواند یک باکس شود و … به هر حال این واژگان به ذهن تماشاگر عامی این را القا کند که اگر قرار است در باکسی بهترین ها را ببیند؛ پس بهتر است که برایش وقت و انرژی بگذارد و قطعا از دیدن آن لذت ببرد.

مدیر روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند در پاسخ به این سوال که هیئت داوران بر چه اساسی انتخاب می شوند، گفت: هیئت داوری جشنواره توسط هیئت های انتخاب صورت می گیرد و خود این هیئت متشکل از فیلمسازان شناخته شده ای است که در آن دوره فیلم ندارند و ما به عنوان یک فرد مستقل و ضمنا همکار همین دوستانی که به جشنواره فیلم ارائه کرده اند، معرفی شان می کنیم تا در یک بازه زمانی یک ماهه فیلم ها را بازبینی کنند؛ این ها یک جلسه جمع بندی با هم دارند و طبیعتا براساس کیفیت کارها انتخاب می کنند.

وی افزود: معیار انتخاب بهترین فیلم ها است و طبیعی است که هیئت انتخاب به تنوع هم فکر می کند تا از هرگونه ای، بهترین ها حضور داشته باشند تا بهترین فیلم هایی که ساختار مناسبی دارند، و از وضوح بهتری روی پرده و کلا کارگردانی خوبی برخوردارند، انتخاب شوند. همه این المان ها باعث می شوند تا فیلم پتانسیل رقابت را پیدا کند. ما در زمینه های مختلفی جایزه می دهیم که هیئت انتخاب این موارد را هم لحاظ می کنند. این که تصویر، صدابرداری و صداگذاری خوب باشد، تدوین به خوبی صورت گرفته باشد؛ صرف این که سوژه خوب است اما تدوین مناسبی ندارد، شرط لازم و کافی برای حضور در جشنواره محسوب نمی شود. البته عموم این موارد در قالبی کلی و نه خیلی ریز مورد توجه قرار می گیرند تا کار به داوری برسد و با ریزبینی بیشتری از بین این فیلم ها که منتخب جشنواره هستند، بهترین ها انتخاب شوند.

صفاجو تصریح کرد: انتظار از فیلمسازی که در حوزه مستند و سینمای فرهنگی کار می کند این است که به رأی افراد هم صنف و همکار خودشان احترام بگذارند. این که فیلمی انتخاب نمی شود دلیل بر خوب یا بد بودن آن نیست. یک بحث کلی است که هیئت انتخابی به هرحال سلیقه ای دارد و سلیقه اش را به نحوی اعمال می کند؛ من مطمئنم و فکر می کنم همه نیز این عقیده را دارند که کسی که فیلم خوبی می سازد به هیچ وجه پشت هیچ دری نمی ماند. یعنی یک فیلم خوب همیشه جای خودش را پیدا می کند.

وی در جواب این پرسش که تعریف شما از فیلم خوب چه چیزی است، گفت: فیلمی است که قواعد فیلم سازی را رعایت کرده باشد. فیلم سازی، حرفه ی حرفه ای ها است. این ایده که با نفوذ دوربین دیجیتال در جامعه امروزی هرکسی فکر کند هر تصویری را که ثبت و ضبط کند، می تواند در قالب یک فیلم یا یک رقابت واردش کند، از اساس اشتباه است. و این انتظار همیشه از حرفه ای ها وجود دارد که وقتی فیلمشان مورد توجه واقع نشده است، نباید هم صنف خود را زیر سوال ببرند. در این جشنواره، هرسال این فرصت محدود وجود دارد تا فیلم ها دیده شود؛ دوستانی هستند که ممکن است از عدم انتخاب فیلمشان ناخرسند شوند اما این دلیل نمی شود که بیش از 8 ماه تلاش یک گروه را زیر سوال ببرند؛ البته تعداد معدودی هستند و عموم با این جریان همراه هستند.

مدیر روابط عمومی جشنواره سینما حقیقت ادامه داد: امیدوارم در آینده برنامه ای داشته باشیم که بتوانیم پاسخگوی این خیل عظیم جمعیت باشیم. مساله ما این است که نمی توانیم پاسخگو باشیم. همه این انتقاد را به ما دارند ولی هیچ کس ارائه طریق نمی کند. ما هم این را می دانیم که اینجا شلوغ و سالن ها کوچک است اما هیچ جای دیگری هم نیست، ضمن این که باید تمرکز داشته باشیم چون سینما حقیقت نمی تواند مانند جشنواره فیلم فجر در گوشه و کنار شهر و در سالن های مختلف اکران شود.

صفاجو در توضیح علت این نیاز به تمرکز گفت: چون ویژگی آن تمرکز است. در جشنواره «ایدفا» که بزرگ ترین جشنواره مستند دنیا است سالیانه (و براساس آنچه که من از سال های مختلف به یاد دارم) چیزی بین 8 هزار تا 12 هزار نفر دعوت کننده دارد. یعنی این 12 هزار نفر دعوت شونده غیر از شهروندان آمستردام و هلند هستند که خودشان می آیند و دعوت نشده اند. و آنها می توانند این جمعیت را پشتیبانی کنند. اگر بپرسید آیا خود جشنواره این جمعیت را پشتیبانی می کند باید به شما بگویم که خیر قطعا شهرداری آنجا است که با افتخار این کار را انجام می دهد؛ اما در اینجا چه اتفاقی می افتد، شهرداری به جای این که حامی این جشنواره باشد، خودش جشنواره برگزار می کند.

«اینجا در بهترین حالت فکر نمی کنم روزانه بیش از 1500 نفر مخاطب داشته باشیم. در ایدفا که عرض کردم 12 هزار نفر فقط مهمان دعوت شده در کاخ جشنواره شان دارند ضمن این که سالن های بیشتر از اینجا دارند (16 سالن دارند) واقعا ما اینجا این ها را نداریم و اگر داشتیم شرایط فرق می کرد».

وی تصریح کرد: وظیفه جشنواره، وزارت ارشاد و مرکز سینمای مستند، ساخت سالن نیست. وظیفه ارگان های فرهنگی، کار نرم افزاری است نه سخت افزاری. البته این حرف ها بارها زده شده است و امیدوارم بالاخره روزی باعث تغییری شوند.

صفاجو در پاسخ به این سوال که چه نهادی می تواند شهرداری و نهادهایی این چنینی را وادار به همکاری کند، گفت: قطعا جلسات مشترک بسیاری بوده است و شهرداران متعددی آمده و رفته اند اما نتیجه نداده است. شهرداران مناطق مختلف مانند امروز حتی به اینجا هم تشریف می آورند ولی در ذات، حرفه شهرداری این است که ساخت و سازهایی را در اماکن عمومی که مردم می توانند حضور پیدا کنند و چه بسا امور فرهنگی را در اولویت اجرایی خود قرار دهد. خیلی ها فکر می کنند این وظیفه ما است، در صورتی که ما هم مانند خیلی از این مخاطبان، استفاده کننده هستیم. ما برنامه ریز هستیم و کار فرهنگی و نرم افزاری می کنیم و واقعا هیچ مجموعه ای برای ما نیست و این مجموعه چهارسو واقعا نهایت لطف را به ما دارد و نهایت همکاری را با ما می کند؛ ولی خب به هرحال امکانات همین است یعنی همین سالن 6 که به تازگی هم افتتاح شده صرفا به خاطر پشتیبانی از مجموعه ما بوده است و اصلا این وظیفه را نداشته اند ولی این کار را کردند.

وی در جواب این سوال که چهارسو زیر نظر کدام نهاد است، ادامه داد: چهارسو زیر نظر بنیاد 15خرداد است و ما مهمان اینجا هستیم. سینما فرهنگ برای ارشاد است که کلا دو سالن دارد و حجمی محدود؛ که البته همانطور که ذکر کردم ذات سینمای مستند و فیلم کوتاه، تمرکز است و ما نمی توانیم فیلمساز و خبرنگار و مراجعه کننده را جدا کنیم. مثلا آقای «کیانیان» نیازی به معرفی شدن ندارند و ایشان می توانند به یک سالنی بروند با عوامل بنشینند و فیلم ها را ببیند اما «رضاوطن دوست» ما نیاز به معرفی شدن دارد. او کارگردان است و ما می شناسیمش اما شما خبرنگارید و نمی شناسیدش؛ پس در نتیجه جشنواره حقیقت باید متمرکز باشد. ما حتی نشست هایمان را در محوطه عادی آورده ایم برای این که ارتباط بین بدنه سینمای مستند و رسانه و مخاطب برقرار شود و اگر بخواهیم این ها را جدا کنیم جواب نمی دهد؛ این حلقه ای است که تشکیل شده و این اتصال اگر قطع شود عملکرد دچار خدشه می شود.

وی ادامه داد: کسی که می خواهد کاری را انجام بدهد نباید چرخ را از اول اختراع کند. ما باید به تجربیات دیگران نگاه بیاندازیم و قطعا آن ها باتجربه تر از ما هستند چرا که کسی که 40 سال است که جشنواره مستند را اداره می کند در زمینه تجارب و اجرا از ما بهتر است.

«جشنواره فیلم فجر، جشنواره سینمای داستانی، جشنواره اکران، جشنواره سینمای بدنه و.. نیازی که این دوستان مستندساز دارند را ندارد و این نیاز مستلزم تمرکز است. البته در این مقطع این گونه است، شاید در آینده این اتفاق بیفتد اما در زمان حاضر نیاز است که این گونه باشد. این جشنواره قبل از این 12 سال هم به شکل های مختلف و عناوین دیگر و نه به این اسم با عناوینی چون جشنواره فیلم کوتاه در مرکز ما یعنی سینمای جوان برگذار می شد و تجارب ما هست و این تجارب ما را به این نتیجه می رساند که امروز این جداسازی نه امکان پذیر است و نه به صلاح ».

جهت اطلاع سریع از آخرین اخبار مستند، به رسانه های اجتماعی خانه مستند بپیوندید: