شریعتی؛ مردی تنها که متعلق به جریان خاصی نبود

کارگردان مستند شریعتی بدون روتوش گفت: مخالفان شریعتی در طیف‌های متنوعی جای می‌گیرند. ساخت مستند درباره این شخصیت به‌عنوان مردی تنها که متعلق به هیچ جریان و مکتب و ایده خاصی نیست و انبوهی موافق و مخالف از هر طیف دارد، کاری دشوار است.

به گزارش سایت خانه مستند و به نقل از خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، محمد سمیع‌پور با اشاره به اینکه مستند «شریعتی بدون روتوش» در قالب ۵ قسمت و یک نسخه سینمایی تهیه شده است، گفت: تمرکز این اثر روی زندگی و اندیشه دکتر شریعتی است و تلاش کرده‌ایم در این مستند به پنج بخش از زندگی او که جنجال‌برانگیز و دارای ابهام بوده است، بپردازیم.

کارگردان مجموعه مستند «شریعتی بدون روتوش» افزود: قسمت اول این مجموعه به تولد، دانشگاه، ازدواج و حضور دکتر در فرانسه اختصاص دارد. قسمت دوم در رابطه‌ با تدریس ایشان در دانشگاه فردوسی مشهد است. قسمت سوم درخصوص شریعتی و روحانیت است. قسمت چهارم در نقض هرگونه نسبتی میان شریعتی و سازمان مجاهدین خلق است؛ چراکه اندیشه شریعتی به‌هیچ‌وجه به مبارزه مسلحانه و خشونت ختم نمی‌شود. همچنین قسمت پنجم ماجرای زندان و حصر خانگی شریعتی و مرگ یا شهادت اوست.

این مستندساز تلویزیونی با اشاره به اینکه هریک از قسمت‌های پنج‌گانه مستند «شریعتی بدون روتوش» حدود ۴۰ تا ۵۰ دقیقه است، اظهار کرد: یک نسخه سینمایی هم ساخته‌ایم که چکیده‌ای از پنج قسمت یادشده است.

سمیع‌پور با اشاره به اینکه درخصوص اندیشه‌های شریعتی بعضاً اطلاعات نادرستی منتشر شده، گفت: بعضی از این ابهامات و اطلاعات نادرست به‌واسطه حامیان دکتر بوده و بعضی دیگر به‌واسطه مخالفان او بوده است. تلاش کرده‌ایم این مجموعه مستند را براساس اسناد تاریخی و در مصاحبه با افرادی که پژوهشگرند یا روایت دست‌اولی از زندگی ایشان دارند بسازیم.

وی با اشاره به اینکه هواداران شریعتی در طیف‌های متنوعی جای می‌گیرند اظهار کرد: به‌عنوان مثال وصیت‌نامه شهدای جنگ هشت‌ساله ایران و عراق، سرشار از ارجاعاتی به سخنان دکتر شریعتی است. همچنین اعدامی‌های سال ۶۷ هم در وصیت‌نامه‌های خود ارجاعات زیادی به سخنان او داشته‌اند. از اقشار به‌شدت مذهبی گرفته تا اقشاری که چندان متشرع نیستند، در زمره سمپات‌های شریعتی به حساب می‌آیند.

این مستندساز تلویزیونی اضافه کرد: ازسوی دیگر مخالفان شریعتی هم در طیف‌های متنوعی جای می‌گیرند؛ از مراجع تقلید گرفته تا افراد لائیک. بنابراین ساخت مستند درباره این شخصیت به‌عنوان مردی تنها که متعلق به هیچ جریان و مکتب و ایده خاصی نیست و انبوهی موافق و مخالف از هر طیف دارد، کاری دشوار است.

سمیع‌پور با اشاره به اینکه در زمان دکتر شریعتی هیچ روشنفکری به اندازه او مورد توجه قرار نگرفته است، گفت: مثلاً گفته می‌شود کتاب «آری اینچنین بود برادر» در همان دهه ۱۳۵۰ در سه‌میلیون نسخه چاپ شده است. بماند که نوار کاستِ مرتبط با این کتاب چقدر شنیده شده است. آثار هیچ متفکری در ایران به اندازه علی شریعتی، تیراژ نداشته و شنیده نشده است. بنابراین طبعاً موجی که این روشنفکر اجتماعی به راه انداخته واکنش شخصیت‌ها و جریان‌های مختلف را برانگیخته است.

وی افزود: این دعواها هنوز هم ادامه دارد و بخش مهمی از تاریخ معاصر ماست. این امر به‌همراه علاقه شخصی بنده و دیگر دوستان به ساخت این مجموعه مستند انجامید.

سمیع‌پور در ادامه سخنان خود گفت: در سال ۹۵ مهدی مطهر به‌عنوان تهیه‌کننده اثر به بنده پیشنهاد داد در ساخت این فیلم همکاری کنم و پس از امضای قرارداد، پژوهش کار آغاز شد. فرآیند پژوهشی کار حدود دو سال به طول انجامید و در ادامه، تولید اثر آغاز شد. با توجه به اینکه قصد داشتیم طیف‌های مختلف سیاسی در اثر حضور داشته باشند و کاراکترها منحصر به یک گرایش نباشند، پروسه تولید دشوار بود.

این مستندساز تلویزیونی با بیان اینکه یکی دیگر از چالش‌های ما در ساخت «شریعتی بدون روتوش» کیفیت بازگویی مسائل حاشیه‌ساز بود، گفت: به‌عنوان مثال باید تصمیم می‌گرفتیم که قصه اختلاف شریعتی و روحانیت را چگونه روایت کنیم که هم دروغ نگفته باشیم و هم مستند، قابلیت پخش داشته باشد. این چالش‌ها هم فرایند تولید را با دشواری بیشتری مواجه کرد.

سمیع‌پور یادآوری کرد: ازسوی دیگر با توجه به طیف گسترده حامیان دکتر شریعتی، هر تصویری که از او نشان دهیم ممکن است گروهی از جامعه اعتراض کند. بنابراین یکی دیگر از چالش‌ها در مسیر ساخت مستند این بود که برای هر گزاره و ادعایی یک سند تاریخی داشته باشیم.

شریعتی؛ شخصیتی که ایمان، روئین‌تنش کرد

محمد سمیع پور، شریعتی را شخصیتی مستقل دانست که عضو هیچ تشکیلاتی نبود و گفت: به همین دلیل کشف درونیات او کار سختی است. انسان برون‌گرایی که آن نطق‌های آتشین را ایراد کرده است، در مکتوباتی مثل کتاب «گفت‌وگوهای تنهایی» و «کویر» که در خلوت خود نگاشته به‌شدت درون‌گرا و عارف‌پیشه است.

سمیع‌پور ادامه داد: انسان گاهی از خود می‌پرسد آیا این سخنرانی‌های پرشور از همان شخصیتی است که در خلوتش حلاج را می‌ستاید یا راجع به عین‌القضات می‌نویسد؟ یا آیا آن کسی که در مکتوباتش شیفته مثنوی معنوی است همان کسی است که به اندیشه افرادی چون ژان پل سارتر، آلبر کامو یا چه‌گوارا ارجاع می‌دهد؟

کارگردان مستند «شریعتی بدون روتوش» با بیان اینکه ما در هر قسمت سعی کردیم ساختار فیلم را به سبک خود دکتر پیش ببریم، عنوان کرد: در ابتدای هر قسمت از این مستند، شور و حماسه و امید می‌بینیم و در انتهای آن صبغه‌هایی از شکست مشاهده می‌کنیم. همان‌گونه که او در نامه‌ای به پسرش احسان نوشت و گفت در زندگی هر کاری را با شور و امید آغاز کرده اما درنهایت با شکست مواجه شده است. البته دکتر در جای دیگری هم می‌گوید ایمان مرا روئین‌تن کرده است. تفاوت شریعتی با دیگر افراد در این است که پس از هر شکست، راهی دیگر پیدا می‌کند و دوباره سر بر می‌آورد.

گفتنی است مستند «شریعتی بدون روتوش» به کارگردانی محمد سمیع‌پور و تهیه‌کنندگی مهدی مطهر، از تولیدات خانه مستند است که مصادف با سالگرد درگذشت دکتر علی شریعتی از شبکه مستند پخش شد.

جهت اطلاع سریع از آخرین اخبار مستند، به رسانه های اجتماعی خانه مستند بپیوندید: