مستند «امام ما»، سوژه‌‌ای امروزی برای نسل جوان/ گفتگو با احمد شفیعی، مستندساز

کارگردان مستند “امام ما” می‌گوید: اکنون زمان آن فرا رسیده که بیشتر به زندگی شخصی امام(ره) بپردازیم، چرا که جای حرف زیادی برای نسل جوان دارد و پر از سو‌ژه‌های امروزی است.

به گزارش سایت خانه مستند و به نقل از خبرگزاری تسنیم، مستند امام (ره) ما یکی از آثاری است که درباره امام خمینی (ره) ساخته شده و با روایتی متفاوت، به مقطعی کمتر بیان شده از زندگی امام خمینی(ره) پرداخته است. در این مستند زندگی امام خمینی از دوران نوجوانی و جوانی ایشان تا پیش از حوادث 15 خرداد سال 1342 به نمایش درآمده است.

احمد شفیعی کارگردان و تهیه‌کننده این مستند است که در خانه مستند ساخته شده است. به مناسبت فرا رسیدن 14 خرداد و ایام ارتحال امام خمینی‌(ره) گفت‌وگویی با این مستندساز داشته‌ایم که در زیر منتشر می‌شود.

مستند «امام ما» که توسط شما تهیه و کارگردانی شد، یکی از کارهایی است که درباره امام خمینی(ره) ساخته شده است. مستندی که بیشتر متمرکز بر شخصیت ایشان بود و اندیشه‌های امام خمینی(ره) را از دهه‌ها قبل از پیروزی انقلاب دنبال می‌کرد. چگونه شد وارد ساخت چنین اثری شدید و دوست داشتید با این اثر چه چیزی را پیش چشم مخاطبان قرار بدهید؟ چرا آن برهه زمانی از زندگی امام خمینی(ره) را برای ساخت مستند انتخاب کردید؟

شرایط ساخت این مستند، زمانی فراهم شد که اجازه دسترسی به آرشیو بسیار خوب مستند «روح الله» که توسط شبکه تلویزیونی المنار تهیه شده بود را پیدا کردیم. آن مستند، روایتی از امام خمینی (ره) با محوریت فعالیت ایشان در نوفل لوشاتو بود که منجر به شناخت جامعه جهانی از ایشان شد. علاوه براین، گریزی به دوران کودکی، شرح حال و مبارزات سیاسی ایشان داشت و به پیروزی انقلاب اسلامی ختم می‌شد.

بسیاری از مردم ایران (منظور متولدین دهه 20 تا 60 شمسی) دوران پیروزی انقلاب تا رحلت امام خمینی(ره) را به یاد دارند و مستندهایی درباره این مقطع زمانی ساخته شده است، اما دوران کودکی، نوجوانی و جوانی ایشان تا قیام 15 خرداد سال 1342 کمتر بیان شده است. به همین دلیل سراغ این مقطع زمانی رفتیم و مستندمان از دوران تولد امام(ره) و معرفی اجداد ایشان آغاز کردیم و به اتفاقات 15 خرداد سال 1342 ختم شد.

یکی از بخش‌های مهم مستند «امام ما»، تصاویر آرشیوی بسیار خوبی بود که داشت. این تصاویر را چگونه به‌دست آوردید؟

این مستند با حمایت و پشتیبانی سازمان هنری رسانه‌‌ای اوج تولید و بخشی از تصاویر آرشیوی آن از طریق همین سازمان در اختیار ما گذاشته شد. بقیه تصاویر آرشیوی را هم با جست‌وجوی تیم تولید پیدا کردیم. البته کیفیت پایین منابع و تصاویر آرشیوی که از آن دوران در دسترس است، ساخت مستند درباره امام خمینی(ره) را سخت می‌کند.

آیا مشکلی در حوزه دسترسی به منابع و اسناد داشتید؟

درباره آرشیو باید بگویم که با یک مشکل اساسی روبه‌رو هستیم و آن هم این است که متأسفانه مراکز آرشیو، بیشتر نگهبان این تصاویر هستند و کمتر پیش آمده تا شرایطی را فراهم کنند که این منابع به راحتی در اختیار مستندساز قرار گیرد. در حقیقت، فیلم‌ساز خیلی باید زحمت بکشد تا به تصاویر آرشیوی که در مراکزی نظیر مرکز اسناد انقلاب اسلامی، فیلمخانه ملی، بنیاد دائره المعارف اسلامی و حتی موسسه امام خمینی(ره) وجود دارد، دسترسی پیدا کند. مشکل اصلی ما این بود از آن دوره‌ای که می‌خواستیم بهش بپردازیم، آرشیو عکسی و تصویری بسیار کمی وجود داشت.

شما به عنوان یک مستندساز فکر می‌کنید اگر بخواهیم درباره امام خمینی(ره) فیلم مستند بسازیم، باید بیشتر سراغ کدام اتفاقات با محوریت ایشان برویم؟ پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری ایشان، اندیشه‌ها، دوران نوجوانی و جوانی، تبعید یا …‌؟

به عنوان یک مستندساز به شما می‌گویم که از جنبه‌های مختلف می‌توان درباره امام خمینی(ره)، فیلم مستند ساخت. هر کسی از یک جنبه می‌تواند به ایشان نزدیک شده و این رهبر بزرگ را به بقیه معرفی کند. ما در مستند خود به دوره تاریخی پیش از 15 خرداد سال 1342 پرداختیم و اساتیدی که در پرورش امام(ره) از کودکی تا تحصیل و دوران جوانی تأثیر داشتند را معرفی کردیم.

با این حال، معتقدم بررسی اندیشه اساتید امام خمینی(ره) و افکار خود ایشان که منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد، موضوع بسیار مهمی است که کمتر به آن پرداخته شده است. نکته مهمی که در اینجا باید اشاره کنم این است که همزمان با وقوع انقلاب اسلامی جریانات دیگری نیز بودند که به صورت موازی علیه پهلوی فعالیت می‌کردند و رویکردهایی همراه با عدالت محوری و ضد تبعیضی داشتند، اما در این بین، باید این سؤال را پرسید که چرا مردم ایران، انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) را پذیرفتند؟‌

به نظرم پاسخ به این سوال جواب دقیق و محکم به کسانی است که دنبال علل تداوم انقلاب اسلامی هستند. در حقیقت توجه به این نکته مهم است که عمده آن جریانات به شکست منجر شدند، اما انقلاب اسلامی همچنان تداوم دارد. هر کدام از این موضوعات، دنیایی از سوژه است که می‌تواند برای ساخت مستند مورد استفاده قرار گیرد.

علاوه براین، موضوع دیگری که می‌تواند برای ساخت یک مستند جذاب باشد، تأثیر امام خمینی(ره) در منطقه است. می‌توان گفت موج بیداری اسلامی، عدالت‌خواهی و اسلام‌گرایی در کشورهای منطقه از انقلاب اسلامی ایران آغاز شد و ادامه پیدا کرد. وقتی مصاحبه‌های رهبران بسیاری از جریانات عدالت‌خواه و اسلام‌گرا در کشورهای منطقه را می‌بینید، می‌فهمید که بسیاری از اندیشه‌های خود را از امام خمینی(ره) الهام گرفته‌اند. جالب است که این سوژه پیشتر در قالب یک فیلم مستند در شبکه تلویزیونی المنار لبنان ساخته شده است.

امام خمینی(ره) از نظر سطح علمی، عرفانی و اخلاقی و … جایگاه رفیعی دارد و هر کدام از اینها به موازات موضوعاتی مثل تأسیس حکومت می‌تواند مورد توجه مستندسازان قرار بگیرد و از آنها فیلم ساخته شود. مثلاً پیشتر، مستندی از خاطرات محافظین حضرت امام خمینی(ره) در خانه مستند ساخته شد یا به صورت جزئی آثار دیگری از کسانی که همراه امام خمینی در نوفل لوشاتو بودند ساخته شده است. ساخت مستندهای این شکلی باید ادامه پیدا کند.

به نظر شما اگر قرار باشد امروز مستندی از امام خمینی ساخته شود و ایشان را به نسل جوان معرفی کند، باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟‌

نکته اصلی اینجاست که نگاه‌ها به امام، نگاه به عنوان یک عالم دینی است، این اتفاق در حالی است که باید به عنوان یک نابغه به ایشان نگاه کنیم. کسی که علی رغم تمام مشکلات، شرایط را تغییر داد. او ایده‌ای داشت و برای تغییر وضع موجود اقدام کرد، نیرو تربیت کرد و ایستادگی کرد تا اینکه به نتیجه رسید.

من معتقدم برای ساخت مستند درباره امام خمینی(ره)، اصلاً مشکل سو‌ژه نداریم، چرا که سو‌ژه‌ها زیاد است. نکته مهم این است که مستند خوب از سؤال خوب و رویکرد درست ساخته می‌شود. بنابراین اگر با توجه به مسائل روز به اندیشه امام خمینی(ره) نگاه کنیم می‌توان مستندهای به روزتری ساخت که برای نسل جوان هم جذاب باشد.

ارتباط امام خمینی با خانواده به ویژه همسر و پسر بزرگشان یکی از موضوعاتی است که بعضاً نمود داشته اما هنوز هم سند تصویری از آن نداریم. مثلاً همانطور که می‌دانید امام(ره) برای همسرش شعر عاشقانه می‌گفته یا بعد از شهادت آقا مصطفی به صورت عجیب و غریبی ناراحت می‌شوند. این بخش از زندگی امام(ره) هم خیلی امروزی است و هم برای مخاطب امروز جذاب است؛ چرا این سوژه‌ها تبدیل به فیلم نشده است؟‌

بخشی مهمی از دلیل این اتفاق، این است که مربوط به زندگی اندرونی امام خمینی(ره) بوده و خیلی از فیلمسازان واردش نشدند. اما همین موضوع می‌تواند بخش بسیار جذابی برای ساخت مستند درباره امام خمینی(ره) باشد. برای مثال، نامه امام(ره) به همسرش در سفر حج را بخوانید تا متوجه شوید که ایشان تا چه اندازه خانواده دوست بوده است. یا ارتباط ایشان با فرزندان و نوه‌هایش را ببینید. در همان مستندی که روایت محافظین امام خمینی(ره) از ایشان بود (مستند رازهای جماران)، ماجراهای جالبی از ارتباط امام(ره) با اعضای خانواده‌اش بیان شده که هر کدام می‌تواند یک سوژه جذاب برای ساخت مستند باشد.

در یکی از خاطراتی که از امام خمینی(ره) می‌خواندم به ماجرای جالبی برخورد کردم؛ آخرین ماه رمضان عمر پربرکت امام(ره) است و عده‌ای از مسئولین نظام مهمان ایشان شده‌اند. زمان افطار فرا می‌رسد، نماز را به جماعت می‌خوانند و امام(ره) کمی با آنها صحبت می‌کند و سپس برای خوردن افطار به اندرونی خانه می‌رود تا در کنار اعضای خانواده‌اش باشد. دقت کنید که یک رهبر عالی‌قدر کشور چگونه با خانواده‌اش رفتار می‌کند. شاید خیلی از مسئولین ما کار را به خانواده ترجیح بدهند و به دلیل مشغله کاری، توجه کمتری به نزدیکانشان داشته باشند، اما امام(ره) هر چیزی را در جای خودش قرار می‌داده است. به نظرم اینها درس است و باید با ذهن پرسشگر سراغ این سوژه‌ها برویم.

به نظر شما ممنوعیتی برای پرداخت به زندگی خصوصی امام خمینی(ره) وجود دارد یا مستندسازان ما از پرداخت به آن گذشته‌اند؟

بعید است که بعد از ساخت مستند «بانو قدس ایران» که به همسر امام خمینی(ره) می‌پرداخت، ممنوعیتی در این زمینه وجود داشته باشد. چرا که در آن فیلم خیلی از نکات گفته شد و بسیاری از حساسیت‌های قدیمی از بین رفته است.

اکنون زمان آن فرا رسیده است که بیشتر به زندگی شخصی امام(ره) بپردازیم، چرا که جای حرف زیادی برای نسل جوان دارد و پر از سو‌ژه‌های امروزی است. البته خیلی از کسانی که می‌‌توانستند درباره ایشان سخن بگویند از دنیا رفته‌اند؛ مثلاً خادم امام خمینی(ره) که چند سال پیش از دنیا رفت، خاطرات بسیار خوبی از اتفاقات کمتر شنیده شده درباره امام(ره) داشت و بعضی از آنها را طی جلساتی، از ایشان شنیده‌ام. با این حال هنوز هم افراد زیادی هستند که بتوانند درباره جزئیات زندگی امام(ره) سخن بگویند. مثلاً خانم دباغ درباره رفتار امام(ره) با همسرش در فرانسه و عراق حرف‌های شنیدنی زیادی دارد که می‌تواند ایده‌ای برای ساخت مستند باشد. باید با روایت مشخص سراغ هر کدام از این خاطرات برویم.

اشاره‌ای به مستند «روح الله» داشتید که پیشتر توسط حزب‌الله لبنان و به کارگردانی آقای محمد دبوق ساخته شد؛ شما چه قدر از آن اثر الهام گرفتید؟

خوشبختانه توانستیم راش کامل و بدون حذفیات این مستند را پیدا کنیم. البته در آن مستند، رویکرد کلی نگاه سیاسی به زندگی امام خمینی(ره) بود و بیشتر قصد داشت به معرفی یک رهبر الگوی جهان اسلام بپردازد اما در همان مصاحبه‌ها نیز جنبه‌هایی متفاوت از زندگی امام(ره) بیان شده بود. اینکه امام(ره) در چه شرایطی بزرگ شد، چگونه وارد حوزه علمیه شد و کدام اساتید در زندگی ایشان تأثیرگذار بودند.

همین اتفاقات تبدیل به خمیرمایه اصلی مستند ما شد و از آرشیو غنی آن نیز بهره گرفتیم. عمده مصاحبه‌ها به زبان فارسی بود و این موضوع به ما کمک زیادی کرد.

گویا لبنانی‌ها بهتر از ایرانیان، امام خمینی را شناخته‌اند. شاید هم تحقیق و پژوهش بهتری داشته‌اند. به نظر شما آن مستند، قوی‌تر از مستندهای ایرانی بود که درباره امام خمینی ساخته شده است؟

بخشی از این اتفاق به این برمی‌گردد که برخی از دوستان، تمایل بیشتری برای گفت‌وگو با یک مستندساز خارجی نسبت به فیلم‌ساز ایرانی دارند. برای مثال وقتی ما به عنوان گروه مستندسازی ایرانی سراغشان می‌رویم خیلی تحویل نمی‌گیرند، اما وقتی عده‌ای دیگر از کشوری مثل لبنان برای ساخت مستند بهشان مراجعه می‌کنند، بهشان وقت خوب می‌دهند.

فارغ از همه این موضوعات باید بگویم کار بزرگی در شبکه المنار انجام شده و مجموعه بسیار خوبی از امام خمینی(ره) ساخته شده است. چرا که خیلی از کسانی که در این مستند سخن گفته‌اند، اکنون در بین ما نیستند و این فیلم باعث شد خاطرات آنها ماندگار شود.

علاوه براین، هدف اصلی این مستند این بوده که امام خمینی(ره) را به عنوان یک رهبر بزرگ جهان اسلام به مخاطب عرب زبان معرفی کند که این هم اقدام بسیار ارزشمندی بوده است.

طی سال‌های اخیر شبکه‌های خارجی بخصوص معاندین تلاش بسیاری می‌کنند تاثیرگذاری امام خمینی(ره) بر دنیای غرب را کمرنگ کنند و برای رسیدن به این هدف به موضوعات مختلفی متوسل می‌شوند. مثلا در مستندهایی ادعا می‌کنند که اندیشه امام خمینی(ره) و انقلاب او برآمده از تفکرات دیگر رهبران جهان یا اندیشه‌های شرقی است. آیا این تلاش می‌تواند اثرگذار باشد؟ به نظر شما اندیشه امام را می‌توان با آرا دیگر رهبران انقلاب‌های جهان مورد مقایسه قرار داد؟

به نظرم زمان این دست کارها به پایان رسیده و بسیاری از مخاطبان رسانه‌های جهان به خوبی امام خمینی(ره) را می‌شناسند. خیلی واضح است که اندیشه اصلی امام خمینی(ره) چه بوده، چگونه پیاده شده و چه اثرگذاری بر دنیای غرب و شرق داشته است. اثرات آنهم قابل دیدن است. به عنوان یک مستندساز که به کشورهای مختلف رفته است، می‌گویم حجم اثرگذاری اندیشه انقلاب اسلامی در بسیاری از کشورهای منطقه بالاست و تلاش آنها از بین رفتنی است. البته باید کار رسانه‌ای دقیق و درست انجام داد تا این اثرگذاری با کیفیت بهتری بیان شود و جای هرگونه شبهه‌افکنی بسته شود.

جهت اطلاع سریع از آخرین اخبار مستند، به رسانه های اجتماعی خانه مستند بپیوندید: