«ننه مخمل» علیه «ننه مخمل»/ گفت و گو با امیرحسین خلیل زاده، کارگردان

کارگردان مستند «ننه مخمل» معتقد است که گاهی سوژه در مستند علیه خود عمل می‌کند.

امیرحسین خلیل زاده کارگردان مستند «ننه مخمل» که در بخش مسابقه بلند پانزدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» حضور دارد، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره نحوه آشنایی با سوژه این اثر که ماجرای زندگی روزمره پیرزنی ساکن روستای خفر است، گفت: خفر سمیرم منطقه‌ای پای رشته کوه دنا است و بلندترین روستای نزدیک قله به شمار می‌رود. ما درگیر ساخت مجموعه‌ای در همکاری با خانه مستند اوج بودیم و می‌خواستیم مادرانی از اقوام مختلف را بیابیم که هریک از آنها قصه‌ای دارند و شاید الگویی هم باشند ور درهمین راستا، از استادان و محققانی که در حوزه مردم شناسی صاحب کرسی در دانشگاه‌ها هستند و بر جوامع کردستان، لرستان، جنوب و سیستان و بلوجستان پیش از این تحقیق کرده بودند، کمک گرفتیم. برخی از دوستان ما نیز در حوزه مستندسازی در شهرهای مختلف افرادی را به ما معرفی کردند. ضمن اینکه خودم نیز پیش از این سفرهای مختلفی به شهرهای دیگر داشتم و سوژه‌هایی زیادی را به من معرفی می‌کردند.

وی افزود: ما در چند مقطع و طی چند سفر به نواحی مختلف ایران، در نهایت به دو سه سوژه رسیدیم که یکی از آن‌ها ننه مخمل بود و از طایفه تاجیک در منطقه لر نشین اطراف کوه دنا که اهالی‌اش گویش لری دارند اما از تیره‌های مختلف هستند. وی کاراکتری قوی و جذاب داشت و در عین حال تناقضات انسان مدرن را هم می‌توانست به تصویر بکشد.

این مستندساز در پاسخ به این پرسش که چطور موفق شده است سوژه مستند خود را مجاب به صحبت صادقانه مقابل دوربین کند، عنوان کرد: از آبان ماه سال ۹۸ تا همین ۴ ماه پیش درگیر فرآیند تولید این مستند بودیم. بخشی از این زمان، علاوه بر دشواری‌های ناشی از کرونا صرف جلب اعتماد سوژه شد. ضمن اینکه به هر حال فرهنگ هر منطقه متفاوت است و ممکن است هر لحظه ساخت پروژه منتفی شود. اما به هر حال مستندسازی هم فوت و فن‌های خاص خود را دارد و می‌توان و اساساً بهتر است معتمدی را در منطقه انتخاب کرد و او را واسطه میان سوژه و مستندساز قرار داد. از سویی دیگر وقتی سوژه نیز صداقت شما را به عنوان مستندساز درک کند و اعتمادش نسبت به اینکه می‌خواهید یک اتفاق را واقعی به تصویر بکشید، جلب شود، خودش با مستند همراه می‌شود. ننه مخمل برای من مثل مادربزرگم بود که هر شب با وی تماس تلفنی می‌گرفتم و این معاشرت ننه مخمل را شبیه به قوم و خویش برای من کرده بود. خودش نمی‌توانست در مواردی چیزهایی را بازگو کند اما من از شیوه‌هایی که شاید قبل از این در مستندهای دیگرم در ارتباط با پیرزن‌ها از جمله مستند «ننه آقا» کار کرده بودم، بهره گرفتم. اصولاً با مادربزرگ‌ها ارتباط خوبی برقرار می‌کنم و وقتی تعامل با سوژه صادقانه برقرار شود، ماحصل فیلم نیز صادقانه و صریح خواهد بود.

خلیل‌زاده با اشاره به نگرانی‌هایش در جریان ساخت این مستند عنوان کرد: متاسفانه گاهی اطرافیان ننه مخمل می‌گفتند وی برای حضور در فیلم ما پول گرفته است اما واقعیت نداشت. ما تا آخرین لحظه نگران این بودیم که مبادا سوژه آسیبی از این جریان ببیند. همچنین یک مستندساز در این جنس کارها باید این نکته را در نظر بگیرد که هر لحظه ممکن است یک روستایی یا اطرافیان سوژه مشکلی را در روند کار ایجاد کنند.

وی با بیان اینکه مستندهایی از این دست را «آیینه تمام نمای خودمان» نام گذاشته است، توضیح داد: این جنس از آثار به نظرم بهانه‌ای است برای اینکه زندگی و اعتقادات خودمان را در شخصیت دیگری ببینیم. البته چون مستند است باید به سوژه و موضوع کاملاً نزدیک باشد و من فیلمساز نباید چیزی از روایت کم یا به آن اضافه کنم. «ننه مخمل» یک پرتره اجتماعی درباره شخصیتی است که شباهتی هم شاید به یکی از اعضای خانواده‌های امروز دارد.

این مستندساز تاکید کرد: احساس نکردم خانه ننه مخمل با کسی که در شهر کوچک یا بزرگی زندگی می‌کند، فرق زیادی دارد. او همان دغدغه‌های مالی امروزی و هم حرص به زمین خریدن و هم عشق به بچه و شاید دعوا و بحث‌های روزمره را که در خانواده‌های ایرانی و حتی خارجی هست، دارد. این فیلم می‌تواند برای مخاطبان خارجی نیز روایت درستی داشته باشد. به طور کلی به دنبال اسطوره‌سازی نبودم و نمی‌خواستم الگویی نشان دهم. همیشه می‌گویم که در مستند سوژه گاهی خود علیه سوژه عمل می‌کند. ننه مخمل نیز اینجا گاهی علیه ننه مخمل است.

امیر حسین خلیل زاده در پایان درباره برنامه اکران و ارسال فیلم به جشنواره‌های بین‌المللی گفت: تهیه کننده این کار، مهدی مطهر و خانه مستند سفارش دهنده این فیلم است و بعد از حضور در جشنواره «سینماحقیقت» برای آن حضورش در ایونت های مختلف برنامه ریزی خواهیم کرد.