سینمای مستند در کشور ما، یک شوخی است/ گفت و گو با یاسر طالبی، کارگردان مستند «دلبند»

تهران- ایرناپلاس- هر چند که حضور آثار مستند در جشنواره فیلم فجر همواره شکل تشریفاتی به خود دارند، اما با اکران مستند «دلبند» به کارگردانی یاسر طالبی، جشنواره و اهالی رسانه را بیش از پیش به اهمیت آثار این حوزه متوجه ساخت.

یاسر طالبی مستندساز مازندرانی که تاکنون با شرکت و دریافت جایزه از فستیوال‌های معتبر دنیا، ثابت کرده که در این حوزه حرف‎های مهمی برای گفتن دارد، امسال با مستند «دلبند» در جشنواره فیلم فجر حضور دارد. این مستند که توانست یکی از آثار منتخب بخش مسابقه ملی و مسابقه بین‌الملل دوازدهمین جشنواره «سینماحقیقت» شود، با شرکت در بخش مسابقه جشنواره «ایدفا» هلند توانست در رده‌ی بالای لیست مستندهای برتر جشنواره از نگاه مخاطبین قرار گیرد. البته نگاه‌ها به این مستند به اینجا ختم نشد تا جایی که ماه گذشته بود که فستیوال برلین با ارسال دعوتنامه‌ای این مستند را برای حضور در بخش «سینما و فرهنگ غذا» دعوت کرد. مستند «دلبند» برای جایزه بزرگ 50 هزار یورویی بهترین فیلم مستند جشنواره برلین به رقابت می‌پردازد. این مستند که روز یکشنبه در پردیس سینمایی ملت اکران شد با توجه اصحاب رسانه همراه شد. با کارگردان و آهنگساز این مستند به گفت‌وگو پرداختیم.

یاسر طالبی کارگردان این اثر درباره چگونگی ساخت و انتخاب سوژه این مستند، به خبرنگار ایرناپلاس گفت:مستند «دلبند» داستان زندگی یک پیرزن 83 ساله به اسم فیروزه است که که به تنهایی و با گله گاوهایش در دل البرز جنوب شرقی و در منطقه بنافت در دودانگه ساری زندگی می‌کند.

من دوران کودکی عجیبی داشتم تقریبا مانند کارتون دهه شصت بود، چون در شهر ساری زندگی می‌کردم و هنگام تعطیلات به ییلاق می‌رفتم، آنجا هم جایی شبیه کوه‌های آلپ در کارتون «بچه‌های کوه آلپ» بود. از وقتی که خود را شناختم و وارد سینما شدم، سعی کردم بازسازی آن دوران کودکی‌ام را رقم بزنم که توانستم در عرصه سینمای مستند و داستانی به این مهم برسم.

«جایگاه فیروزه برای من مانند مادربزرگم که از دنیا رفته‌اند، بوده و هست. همیشه در حسرت این بودم که چرا فیلمی از ایشان نساختم. خب آن موقع که ایشان در قید حیات بودند، من فیلمساز حرفه‌ای نبودم، اما این دغدغه را داشتم و فیروزه این فرصت را برای من فراهم کرد که بتوانم از زندگی‌اش مستند بسازم که برای من این یک اتفاق بزرگی در کارنامه کاری‌ام بوده است.»

این کارگردان درباره سختی‌هایی که برای ساخت این مستند متحمل شده است، عنوان کرد: من با فیروزه همراه شدم و سعی کردم اعتمادش را جلب کنم. بودا می‌گوید انسان فرزانه هیچ وقت نمی‌درخشد، ایشان همین طور هستند. بر این اساس پیگیر این موضوع شدم و سعی کردم اعتماد ایشان را جلب کنم که خیلی هم کار دشواری بود. دو سال به شکل پاره‌وقت با او همراه شدم و از وی بدون هیچ دخل و تصرفی فیلمبرداری کردم. کار و روزمرگی‌های خود را انجام می‌داد. خوشبختانه این فرصت فراهم شد که از ایشان فیلمی بسازم. این یک همکاری خوب و لطفی بزرگ برای من بود که برآیند آن اثری به نام «دلبند» شد.

کارگردان مستند «قلب من» در پاسخ به اینکه آثار مستند در کشور در مقایسه با سال‌های گذشته تا چه اندازه مورد توجه و اهمیت قرار می‌گیرند؟ خاطرنشان کرد: سینمای مستند در کشور ما شوخی است. اگر در ایدفا یا مجامع بین‌المللی بروید مشاهده می‌کنید که در آنجا سینمای مستند، بیزینس است، اما این مسأله اینجا شوخی و جهادی است. مثلا اگر بخواهید برای تلویزیون مستندسازی کنید می‌گویند بروید و دقیقه نود بیایید. اگر بخواهید مستقل هم کار کنید باید خیلی انرژی گذاشت، چون منبع مالی و بودجه نداریم. ما و سایر دوستان مستندساز خیلی با مسئولان و تصمیم‌گیرندگان چالش داریم که بتوانیم آن‌ها را متوجه اثرگذاری سینمای مستند کنیم. فرهنگ دیده شدن مستند هنوز در کشور ما جا نیفتاده است. مستند اسناد ثبت شده تاریخی است و هر روز که از آن بگذرد به ارزشش اضافه می‌شود. در حال حاضر اگر به تصاویر آرشیوی هشتاد سال پیش سرزمین خود نگاه کنیم قطعا برای هر کسی شعف‌انگیز خواهد بود. ما می‌توانیم در سیستم آگاهی‌بخشی یا فرهنگ‌سازی، از سینمای مستند بهره‌مند شویم اما متأسفانه با لبخند و شوآف مسئولان مواجه می‌شویم و در عمل تلاشی نمی‌بینیم.

حیات‌وحش سینمای مستند بی‌دردسر

«وقتی من مستندساز به خاطر یک بحرانی بخواهم مستند بسازم همه در پستو پنهان می‌شوند و انتطار دارند بیشتر گزارش عملکرد آن‌ها را نشان دهیم. من مستندساز در یک معضل و بحران اجتماعی دنبال راهکار و بررسی آن سوژه هستم که یک نتیجه‌ای داشته باشد در حالی که همه از آن فراری هستند. این نشان می‌دهد که با سینمای مستند بیگانه هستند. سینمای مستند بی‌دردسر از دید آن‌ها یعنی شب‌ها با خانواده‌هایشان حیات وحش و درندگی پلنگی را ببینند.»

طالبی با اعلام اینکه حضور مستند در فستیوال فیلم فجر، رفع تکلیف بوده است، افزود: حضور مستند در فستیوال فیلم فجر، رفع تکلیف و باری به هر جهت بوده است، یعنی اگر اهمیت مستند را پیگیر باشیم، باید در بخش اصلی قرار گیرد. اصلا سیاست جشنواره یک سیاست راضی کننده است؛ یعنی می‌گویند ما یک جشن سالانه داریم پس همه را راضی کنیم. برخی مواقع می‌گویند شما سینما حقیقت دارید پس چرا در جشنواره فجر حضور دارید؟ خب سینمایی‌ها هم جشن‌های مختلفی مثل خانه سینما، منتقدان و … را دارند. قرار است در محفلی گرد یکدیگر باشیم نه اینکه به یکدیگر انگ بچسبانیم. مگر فستیوال ونیز جایزه بهترین فیلمش را به فیلم مستندی مثل «آتش و دریا» به کارگردانی جان فرانکو رزی نداده است؟ یا مثلا امسال در فستیوال برلین در بخش اصلی، دو مستند حضور ندارد؟ این نشان می‌دهد سیاست ما سیاست همه دور یکدیگر باشیم و حالا یک دورهمی ساده است و یک جایزه‌ای هم به یک تعداد بدهیم، است!

کاگردان فیلم «فرزندان» درباره آینده فعالیت‌های خود و ادامه ساخت آثار مستند، عنوان کرد: تا کنون شش تله‌فیلم و مستندهای بسیاری برای تلویزیون ساخته‌ام، البته پیگیر سینمای مستند هم هستم و دوست دارم یک مستند متفاوت کار کنم که در حال حاضر هم در مرحله پیش تولیدش قرار دارم. اما در واقع تمایل دارم که اولین اثر سینمایی خود را بسازم. در حال حاضر هم با یک گروهی در حال نگارش آن هستیم که یک داستان رئالیته و طبیعت‌گرایانه را روایت می‌کند.

اکبر رستگار آهنگساز این مستند که توانسته تأثیر بسیاری در بهتر روایت شدن زندگی این شخصیت یعنی «فیروزه» داشته باشد، درباره نحوه همکاری‌اش با کارگردان «دلبند» و انتخاب موسیقی و نغمه‌ها به خبرنگار ایرناپلاس گفت: آقای طالبی می‌دانستند من در این حوزه یعنی موسیقی بومی-محلی کارهای پژوهشی و تحقیقی انجام می‌دهم، به همین دلیل آهنگساری این اثر را به من واگذار کردند. من هم بسیار تلاش کردم که بتوانم متناسب با این زندگی موسیقی «دلبند» را بسازم. شاید در اثر «دلبند» صدای ساز به وفور شنیده نشود، اما نغمه‌ها هستند که کار موسیقی را انجام می‌دهند.

«این مستند باید یکجا با زمزمه‌های «فیروزه» شنیده می‌شد نه با ساز. برای مثال با تغییر فصل نغمه‌ای شنیده می‌شد که برای آن منطقه جغرافیایی ریشه عرفانی و مذهبی دارد، در حالی که در یک بخشی می‌بینید که «فیروزه» به امامزاده می‌رود و همزمان با ورود او صدای کمانچه نواخته می‌شود. اینجا ساز کلامی را می‌زند که کلام امید و دل بستن به خدا و آرزوها است و متناسب با جایی مثل خلوت معنوی یک انسان است.»

این آهنگساز در پاسخ به این پرسش که جشنواره‌ها تا چه میزان می‌توانند در بهتر و بیشتر دیده شدن یک اثر تأثیرگذار باشند، خاطر نشان کرد: این چالش را در جشنواره‌های موسیقی شاهد هستیم. قطعا جشنواره‌ها می‌توانند حرکت رو به جلویی را برای بستر موسیقی ایرانی ایجاد کنند. متأسفانه با فرمایشی حرکت کردن و از زیر مسئولیت خارج شدن‌ها قطعا نمی‌توانیم توقعی داشته باشیم که جامعه نسبت به این موضوع اقبالی نشان دهد. در سینما هم همینطور است وقتی به مستند نگاه جدی و زیباشناسی و از همه ابعاد شود، موسیقی آن هم خوب دیده خواهد شد. همه این‌ها به هم وابسته هستند. موسیقی، تصویر، فیلم، هر جایی که این میدان بستر را ایجاد کنند قطعا می‌توانند تأثیرگذار باشند.

جهت اطلاع سریع از آخرین اخبار مستند، به رسانه های اجتماعی خانه مستند بپیوندید: