خلوتِ خوبِ گفت و گو با خدا – نقدی بر مستند «نبرد پالمیرا» ساخته «ساسان فلاح فر»

شادی حاجی مشهدی – مستند «نبرد پالمیرا» ساخته «ساسان فلاح فر» یک فیلم مستند گزارشی خوش ساخت است که با تصاویری اکشن و گیرا از حضور «رزمندگان فاطمیون افغانی» به عنوان مدافعان حرم در سوریه، شکل گرفته است. ترکیب کلی این فیلم چنان است که با توجه به استفاده مناسب از نماهای زنده و پرتحرک از صحنه در گیری رزمندگان افغانی در برابر نیروهای مهاجم واشغالگر داعش، با صدابرداری و صداگذاری مناسب و تصاویری که به اقتضای یک کار مستند گزارشی و خبری، گاه با استفاده از دوربین روی دست و در مواردی نیز که در فضاهای امن و دور از صحنه های نبرد کار شده است به شکل دوربین ثابت، همه ی مشخصات این گونه فیلم ها را در خود حفظ کرده است.

با توجه به نگاه ستایش گرانه یی که فیلمساز نسبت به این رزمندگان داشته است ، مجموعه ی کنش های این فیلم مستند، آن را به اثری پرتحرک وگاه حتی شبیه فیلم های پراکشن بدل می کند.

گفتار متن ساده و بی تکلف فیلم که با پرهیز از لحنی ادیبانه وشاعرانه شکل گرفته است، اطلاعات مفیدی در باره شهر پالمیرا به عنوان یک شهر باستانی که در حومه ی شرقی استان «حمص» در 215 کیلومتری شهر دمشق واقع شده و در فهرست سازمان یونسکو نیز به ثبت رسیده است به ما ارایه می دهد و اطلاعات ساده ای را در اختیارمان می گذارد تا مثلا بدانیم که نتیجه ی آزاد سازی شهر پالمیرا با همه ی دشواری هایی که داشته است می تواند به دلیل نزدیک شدن نیروهای مدافع به دیگر مناطق حساس و سوق الجیشی، موازنه ی قدرت را به زیان تروریست ها برهم زند.

هرچند که تماشای ویرانگری و تخریب های نیروهای داعش در موزه مرکزی شهر پالمیرا – به تعبیر مردم منطقه وبه گویش سوری همان شهر «تدمر»- ودیدن تندیس های شکسته با تداعی ویرانگری های طالبان در بامیان افغانستان وتخریب آثار باستانی آن منطقه، دل هر بیننده ای را به درد می آورد و برای این رزمندگان افغان، یادآور کابوس های تلخ و دردآوری است که از وطن خویش در ذهن دارند… .

تصویری که که در این فیلم از یک فرمانده پرتلاش و رزمنده افغان یعنی «سید حکیم حسینی» (فرمانده ی اطلاعات شناسایی) به مخاطب داده می شود، بسیاری از پیش داوری های ساده اندیشانه ما را درهم می ریزد و حالا در صحنه ی نبرد، دیگر چهره ی کسی را به تماشا نمی نشینیم که در ایران بزرگ ترین هنرش- در تلاش معاش، انجام کارهای ساده ی کارگری بوده است.

فیلم نبرد پالمیرا اما شاید برای نخستین بار از مظلومیت و حقانیت و صداقت شناخته نشده امثال سید حکیم و رزمندگان دیگری که در کنارش با متجاوزان و تروریست ها می جنگند، پرده بر می دارد. تصاویری ساده و صمیمی از فضاهایی که یادآور حماسه آفرینی های رزمندگان ما در سال های دشوار دفاع مقدس بود، ارایه می دهد که شاید بخش عمده ای از جذابیت چنین اثری را باید به دلیل همین مشابهت های مضمونی و حس نوستالژیک آن سال ها جست و جو کرد.

نزدیک شدن به حال وهوای رزمندگان جوان افغانی در سنگرها و جان پناه ها با شنیدن گفت وگوهای کوتاهی که با آن ها انجام شده در کنار تصاویری از تنهایی، دوری و در عین حال عزم و اراده خلل ناپذیرشان در رویارویی با نیروهای ویرانگر داعش میسر می شود.

فیلم در عین حال کوشیده است تا حتی با شکار لحظه ها بخش هایی از خلوت و تنهایی عارفانه برخی از این آدم ها را نشان دهد، از جمله در صحنه ای که به سراغ یک رزمنده جوان 20 ساله می رود که با داشتن یک پسر کوچک، رنج دوری از خانواده را تحمل کرده است و حالا در بلندی های یک منطقه حساس، پشت یک تیربار نشسته است و وقتی از او پرسیده می شود که: توی تنهایی، اینجا چه می کنی؟ خیلی ساده در جواب می گوید: «توی تنهایی با خدا حرف می زنم!»

نمایش این صحنه ها در کنار تصاویری از آماده شدن برای عملیات آزادسازی منطقه ای تازه، اعزام نیروها ونفربرها و نشان دادن یک کامیون پر از مواد منفجره که در میانه میدان، زمین گیر شده و تنها راه رهایی از دست این خطر مرگبار منفجر کردن آن است، همه و همه ی این فضاسازی ها، به مستند نبرد پالمیرا حال وهوایی پرتحرک و پرجاذبه بخشیده است.

کارگردان، در استفاده از نماهای دوربین روی دست تا حدودی زیاده روی می کند و فیلم از حیث از بین رفتن وضوح تصاویری که به دلیل وجوه استنادی اثر، غیر قابل تکرار بودن برداشت ها را به دنبال دارد، لطمه می بیند.

با این همه این مستند در نمایش حضور غیرتمندانه ی رزمندگان افغانی در سوریه، کار بی سابقه ای است و حتی بعد از این که تماشای فیلم به پایان می رسد هنوز هم نوای غمگنانه و مرثیه وار «سید مسافر» خواننده ی عنوان بندی پایانی فیلم از ذهن ها محو نمی شود.

فیلم به نوعی ادای دینی است به دغدغه همیشگی ابوحامد، فرمانده شهید و بنیانگذار لشکر فاطمیون تا رشادت‌های رزمندگان افغان را به عنوان بخشی از تاریخ اسلام و مقاومت ثبت و ضبط کند تا به ورطه فراموشی سپرده نشود.

منبع: وب سایت دهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران «سینما حقیقت»

به قلم: شادی حاجی مشهدی

برای اطلاع و استفاده از سایر مطالب ما، به کانال تلگرام خانه مستند بپیوندید: