تهرانِ باشخصیتِ ما در مستند «پایتخت»/گفتگو با علی نیکبخت، کارگردان مستند
زمانی که صحبت از تهران می‌شود، عده‌ای از شلوغی آن می‌نالند، گروهی از آلودگی هوا، بعضی از گرانی، ترافیک و سر و صدا. در پایتخت می‌شود کسانی را پیدا کرد که آرزو می‌کنند به شهر آبا و اجدادی‌شان برگردند اما تهران نمی‌گذارد. برای همین سال‌هاست طرحی در ذهن مدیران و مسئولان می‌گذرد که پایتختی را از تهران بگیرند و به شهر دیگری بدهند؛ ایده‌ای که هنوز عملی نشده اما دوربین مستندسازان «خانه مستندسازان انقلاب اسلامی» این مسئله را پیگیری کرده و در یک مستند 14 قسمتی به نام«پایتخت» علاوه بر مشکلات پایتخت، راه‌های برون رفت از مشکلات را نیز ارائه داده است. علی نیکبخت، مستندساز و کارگردان «پایتخت» در گفت‌وگو با «جوان» توضیحات بیشتری درباره این مستند داده است.
بیشتر مستندهای ساخته شده درباره تهران، نوعی نوستالژی و بازگشت به تهران قدیم و زیبایی‌های فراموش‌شده تهران را محور قرار داده‌اند، اما در مستند شما تهرانی را می‌بینیم بدون این آرایش‌ها، چطور شد تهران را از زاویه متفاوتی دیدید؟
خانه مستندسازان انقلاب اسلامی، رویه‌ای را در پیش گرفته که در آن شأنیت و وزانتی را برای کارهایش قائل شده و در پرداختن به موضوعات تلاش می‌کند لایه‌های زیرین آن را جدی‌تر نگاه کند.
آنچه در مستند «پایتخت» شاهد آن هستیم، نگاه جدی به مشکلات شهر تهران است؛ نگاهی که حاصل 30 ماه تحقیق و پژوهش است، البته تلاش کرده ایم در کنار بیان مشکلات، راهکار‌های آن را هم بیان کنیم. بدون بیان راهکار، گفتن از معضلات شبیه نق زدن می‌شود و پیش از آن هم شاهد این نوع مستندهای نق‌نقو بوده‌ایم.
مستند ابتدا قرار بود صرفاً به انتقال پایتخت از تهران بپردازد و گویا بعداً طرح آن عوض شد و مباحث گسترده‌تری را مدنظر قرار دادید! آیا بیننده با دیدن این مستند فکر می‌کند پایتخت از تهران باید برود؟
امیدوارم امروز مسئولان به این بلوغ فکری رسیده باشند که دیگر شعارهای کاریکاتوری درباره انتقال پایتخت را به زبان نیاورند. تهران و مشکلاتش آنقدر بزرگ هستند که هر بار ایده تغییر پایتخت به میان آمده، هیچ کدام از دولت‌ها توانایی انجام آن را در خود ندیده‌اند و آن را رها کرده‌اند.
چه شد که حرف گرفتن پایتختی از تهران به میان آمد؟
در دو قسمت اول مستند ما نگاهی به تاریخچه طرح انتقال پایتخت از تهران داریم، یعنی از سال 68 که دولت آقای رفسنجانی بر سر کار بود و رئیس‌جمهور وقت از مرحوم کازرونی، وزیر وقت مسکن می‌خواهد طرح انتقال پایتخت را آماده کند. وزارت مسکن نیز از شرکت مشاوره «شارستان» استفاده می‌کند و نتیجه این می‌شود که در شرایط اقتصادی آن سال‌ها که تازه جنگ تحمیلی تمام شده بود، کشور استعداد و آمادگی چنین حرکت بزرگ عمرانی را ندارد.
بعد از آن هم مجلس شورای اسلامی، قانون ساماندهی شهر تهران را به تصویب می‌رساند. ما در مستند پایتخت، مصاحبه‌های مختلفی داریم از مسئولان دهه 60 گرفته تا نمایندگانی که طرح ساماندهی شهر تهران را تهیه کرده‌اند و نظر آنها را درباره مشکلات تهران جویا شده‌ایم.
تهران با وجود همه حرف و حدیث‌ها پایتخت ماند و مشکلاتش هر روز بیشتر شد، در مستند «پایتخت» به ریشه‌یابی مشکلات هم پرداخته‌اید؟
در این مستند بخشی داریم که از قصبه بودن تهران تا شهر شدنش و ایجاد کالبد شهری در آن را بیان کرده و برای اولین بار منصوره اتحادیه، تاریخ‌پژوه و نوه فرمانفرمائیان درباره گذشته تهران سخن می‌گوید.
ما چگونگی ایجاد بافت شهری و معضلاتی را که این بافت برای تهران به وجود آورده بررسی کرده‌ایم.
من برای تهران، شخصیت قائلم و معتقدم تا زمانی که به تهران و نیازهایش احترام گذاشته نشود، این تهران است که برای مردم و مسئولان تصمیم‌گیری می‌کند.
مشکلات تهرانِ با شخصیتِ ما از چه زمانی آغاز شده؟
مشکلات تهران نه در سال‌های اخیر بلکه ریشه در سال‌های بسیار دور‌تر دارد. بخش اعظم مشکلاتی که امروز در پایتخت داریم ریشه در دوران پهلوی اول دارد.
زمانی که سر و کله نفت پیدا شده، پول فروش نفت به کشورمان آمده اما ما برنامه‌ای برای استفاده از آن نداشتیم و شروع کردیم به خیابان‌کشی و توسعه اتومبیل‌محور پایتخت. خیابان‌هایی که باعث شد تهران امروز به مردابی تبدیل شود در دوره پهلوی اول ایجاد شده‌اند. این توسعه با کالبد تهران مغایرت داشته و همین موضوع باعث مشکلات امروز ما می‌شود.
مستند پایتخت قرار است چه تأثیری روی بیننده بگذارد؟
به نظرم این مستند، تأثیر مستقیمی بر بالا بردن سطح توقعات مردم از مسئولان دارد و فکر می‌کنم یکی از دلایلی که باعث شده فعلاً مستند پخش نشود، همین موضوع است.
مستند آماده شده و در اختیار تلویزیون است، چه زمانی برای پخش آن در نظر گرفته‌اند؟
ما زمان دیده شدن مستند را از دست داده ایم، به ما گفته‌اند که اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت سال 97 پخش می‌شود. این زمان دقیقاً پیش از جام جهانی است و همه چیز تحت تأثیر اخبار تیم ملی فوتبال است. در آن زمان قطعاً مستند پخش بشود، دیده نمی‌شود!
تلویزیون چقدر می‌تواند محلی برای دیده شدن مستندهای مسئله‌محوری مانند «پایتخت» باشد؟
به نظرم تلویزیون بهترین رسانه برای نمایش مستند است و از آن بهتر فعلاً وجود ندارد، اما مسئله شلختگی‌ای است که امروز در ارائه مستند در تلویزیون وجود دارد و همین باعث می‌شود از اثربخشی مستند کاسته شود. عدم نظم مدیریتی در تلویزیون به فیلم‌های مستند ضرر می‌زند و فیلم‌های خوبی که تولید می‌شود اغلب قربانی نتایج این مدیریت غلط می‌شوند.
برای اطلاع و استفاده از سایر مطالب ما، به کانال تلگرام خانه مستند بپیوندید:
