تهرانِ باشخصیتِ ما در مستند «پایتخت»/گفتگو با علی نیکبخت، کارگردان مستند

زمانی كه صحبت از تهران می‌شود، عده‌ای از شلوغی آن می‌نالند، گروهی از آلودگی هوا، بعضی از گرانی، ترافیك و سر و صدا. در پایتخت می‌شود كسانی را پیدا كرد كه آرزو می‌كنند به شهر آبا و اجدادی‌شان برگردند اما تهران نمی‌گذارد. برای همین سال‌هاست طرحی در ذهن مدیران و مسئولان می‌گذرد كه پایتختی را از تهران بگیرند و به شهر دیگری بدهند؛ ایده‌ای كه هنوز عملی نشده اما دوربین مستندسازان «خانه مستندسازان انقلاب اسلامی» این مسئله را پیگیری كرده و در یك مستند 14 قسمتی به نام«پایتخت» علاوه بر مشكلات پایتخت، راه‌های برون رفت از مشكلات را نیز ارائه داده است. علی نیكبخت، مستندساز و كارگردان «پایتخت» در گفت‌وگو با «جوان» توضیحات بیشتری درباره این مستند داده است.

بیشتر مستندهای ساخته شده درباره تهران، نوعی نوستالژی و بازگشت به تهران قدیم و زیبایی‌های فراموش‌شده تهران را محور قرار داده‌اند، اما در مستند شما تهرانی را می‌بینیم بدون این آرایش‌ها، چطور شد تهران را از زاویه متفاوتی دیدید؟

خانه مستندسازان انقلاب اسلامی، رویه‌ای را در پیش گرفته كه در آن شأنیت و وزانتی را برای كارهایش قائل شده و در پرداختن به موضوعات تلاش می‌كند لایه‌های زیرین آن را جدی‌تر نگاه كند.

آنچه در مستند «پایتخت» شاهد آن هستیم، نگاه جدی به مشكلات شهر تهران است؛ نگاهی كه حاصل 30 ماه تحقیق و پژوهش است، البته تلاش كرده ایم در كنار بیان مشكلات، راهكار‌های آن را هم بیان كنیم. بدون بیان راهكار، گفتن از معضلات شبیه نق زدن می‌شود و پیش از آن هم شاهد این نوع مستند‌های نق‌نقو بوده‌ایم.

مستند ابتدا قرار بود صرفاً به انتقال پایتخت از تهران بپردازد و گویا بعداً طرح آن عوض شد و مباحث گسترده‌تری را مدنظر قرار دادید! آیا بیننده با دیدن این مستند فكر می‌كند پایتخت از تهران باید برود؟

امیدوارم امروز مسئولان به این بلوغ فكری رسیده باشند كه دیگر شعارهای كاریكاتوری درباره انتقال پایتخت را به زبان نیاورند. تهران و مشكلاتش آنقدر بزرگ هستند كه هر بار ایده تغییر پایتخت به میان آمده، هیچ كدام از دولت‌ها توانایی انجام آن را در خود ندیده‌اند و آن را رها كرده‌اند.

چه شد كه حرف گرفتن پایتختی از تهران به میان آمد؟

در دو قسمت اول مستند ما نگاهی به تاریخچه طرح انتقال پایتخت از تهران داریم، یعنی از سال 68 كه دولت آقای رفسنجانی بر سر كار بود و رئیس‌جمهور وقت از مرحوم كازرونی، وزیر وقت مسكن می‌خواهد طرح انتقال پایتخت را آماده كند. وزارت مسكن نیز از شركت مشاوره «شارستان» استفاده می‌كند و نتیجه این می‌شود كه در شرایط اقتصادی آن سال‌ها كه تازه جنگ تحمیلی تمام شده بود، كشور استعداد و آمادگی چنین حركت بزرگ عمرانی را ندارد.

بعد از آن هم مجلس شورای اسلامی، قانون ساماندهی شهر تهران را به تصویب می‌رساند. ما در مستند پایتخت، مصاحبه‌های مختلفی داریم از مسئولان دهه 60 گرفته تا نمایندگانی كه طرح ساماندهی شهر تهران را تهیه كرده‌اند و نظر آنها را درباره مشكلات تهران جویا شده‌ایم.

تهران با وجود همه حرف و حدیث‌ها پایتخت ماند و مشكلاتش هر روز بیشتر شد، در مستند «پایتخت» به ریشه‌یابی مشكلات هم پرداخته‌اید؟

در این مستند بخشی داریم كه از قصبه بودن تهران تا شهر شدنش و ایجاد كالبد شهری در آن را بیان كرده و برای اولین بار منصوره اتحادیه، تاریخ‌پژوه و نوه فرمانفرمائیان درباره گذشته تهران سخن می‌گوید.

ما چگونگی ایجاد بافت شهری و معضلاتی را كه این بافت برای تهران به وجود آورده بررسی كرده‌ایم.

من برای تهران، شخصیت قائلم و معتقدم تا زمانی كه به تهران و نیازهایش احترام گذاشته نشود، این تهران است كه برای مردم و مسئولان تصمیم‌گیری می‌كند.

مشكلات تهرانِ با شخصیتِ ما از چه زمانی آغاز شده؟

مشكلات تهران نه در سال‌های اخیر بلكه ریشه در سال‌های بسیار دور‌تر دارد. بخش اعظم مشكلاتی كه امروز در پایتخت داریم ریشه در دوران پهلوی اول دارد.
زمانی كه سر و كله نفت پیدا شده، پول فروش نفت به كشورمان آمده اما ما برنامه‌ای برای استفاده از آن نداشتیم و شروع كردیم به خیابان‌كشی و توسعه اتومبیل‌محور پایتخت. خیابان‌هایی كه باعث شد تهران امروز به مردابی تبدیل شود در دوره پهلوی اول ایجاد شده‌اند. این توسعه با كالبد تهران مغایرت داشته و همین موضوع باعث مشكلات امروز ما می‌شود.

مستند پایتخت قرار است چه تأثیری روی بیننده بگذارد؟

به نظرم این مستند، تأثیر مستقیمی بر بالا بردن سطح توقعات مردم از مسئولان دارد و فكر می‌كنم یكی از دلایلی كه باعث شده فعلاً مستند پخش نشود، همین موضوع است.

مستند آماده شده و در اختیار تلویزیون است، چه زمانی برای پخش آن در نظر گرفته‌اند؟

ما زمان دیده شدن مستند را از دست داده ایم، به ما گفته‌اند كه اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت سال 97 پخش می‌شود. این زمان دقیقاً پیش از جام جهانی است و همه چیز تحت تأثیر اخبار تیم ملی فوتبال است. در آن زمان قطعاً مستند پخش بشود، دیده نمی‌شود!

تلویزیون چقدر می‌تواند محلی برای دیده شدن مستند‌های مسئله‌محوری مانند «پایتخت» باشد؟

به نظرم تلویزیون بهترین رسانه برای نمایش مستند است و از آن بهتر فعلاً وجود ندارد، اما مسئله شلختگی‌ای است كه امروز در ارائه مستند در تلویزیون وجود دارد و همین باعث می‌شود از اثربخشی مستند كاسته شود. عدم نظم مدیریتی در تلویزیون به فیلم‌های مستند ضرر می‌زند و فیلم‌های خوبی كه تولید می‌شود اغلب قربانی نتایج این مدیریت غلط می‌شوند.

برای اطلاع و استفاده از سایر مطالب ما، به کانال تلگرام خانه مستند بپیوندید: