خاطره گویی غیرمنسجم! / یادداشتی بر مستند «شازده حمام»

مستند کوتاه «شازده حمام» فیلمی شخصیت محور است. روایتی پیرامون شخصیت و خاطرات دکتر محمد حسین پاپلی یزدی از اساتید نامی ایران در زمینه ی جغرافیا و از مفاخر فرهنگی شهر یزد، که اسم مستند از کتاب خاطرات ایشان برگرفته شده است.

کتاب خاطرات شازده حمام نوشته ی دکتر محمد حسین پاپلی یزدی و چاپ سال 1384 است.کتابی چهار جلدی که روایت چند دهه از سرگذشت مردم یزد و خاطرات شخصی ایشان از دوران زندگیشان است. کتاب در ژانر خاطره نویسی، نگارش و توسط انتشارات پاپلی چاپ شده است و نشان دهنده ی بخشی از اوضاع اجتماعی شهر یزد و ادای دین دکتر به شهر زادگاهش می باشد. کتابی که طبق روایت فیلم، بارها تجدید چاپ شده و برنده ی جایزه ی کتاب جلال آل احمد نیز شده است.

مستند با خاطره گویی شخص دکتر پاپلی یزدی از دوران کودکی شان آغاز می شود. خاطره ای از نحوه ی نظافت در دوران ایشان و نمایش حمام دوران کودکی ایشان در یزد که وجه تسمیه نام کتاب و فیلم نیز می باشد. خاطره ای که قرار است پند و نتیجه ی اخلاقی فیلم باشد. 33 دقیقه خاطرات کوتاه و پراکنده حول شخصیت ایشان تا به لحظات پایانی فیلم برسیم و بیان این جمله ی قصار که:
صحن حمام، صحن زندگی بود… .

مستند شازده حمام، فیلمی کوتاه درباره نمایش تعداد معدودی از مکان های تاریخی و ذکر شده در کتاب خاطرات شازده حمام می باشد. مکان هایی که حتی ربط روایی آن ها را در طول فیلم درک نمی کنیم. تنها شاهد مکان ها و تداعی خاطرات بسیار شخصی جناب دکتر پاپلی یزدی هستیم. تماشای ویرانی ابنیه و مکان های تاریخی یزد که تنها این نکته را به ذهن متبادر می سازد که چرا سازمان میراث فرهنگی نسبت به ثبت، نگهداری و ترمیم این بناها هیچ اقدامی صورت نمی دهد.

فیلم در طول روایت، به دلیل نداشتن انسجام و ضرورت موضوعی و مهم تر از آن فقدان هدف پژوهشی، ارزش و جذابیت خود را از دست می دهد. هیچ گونه از اصول خاطره نگاری در فیلم رعایت نشده است. دامنه و محدوده ی خاطرات مشخص نیست. پراکندگی موضوعی از نقاط ضعف فیلم است که از خاطرات دوران کودکی، تداعی های بسیار شخصی و مسائل فردی تا معضل مدارک تقلبی و اشاره های ضمنی به سیستم آموزشی، اشاره به دغدغه مندی های محیط زیستی جناب دکتر پاپلی یزدی و …را شامل می شود.

مستند، ادای دین سازندگان فیلم و مسئولین شهر یزد به شخص دکتر پاپلی یزدی است. روایت فیلم چیزی به دانسته های ما در مورد کتاب خاطرات شازده حمام که در مورد یکی از اساتید برجسته ی ایران در حوزه ی فلسفه ی جغرافیا و توسعه ی روستایی نیز اضافه نمی کند. خاطراتی که در چهار جلد مکتوب شده اند، اکنون ضرورت بازگو کردن شفاهی آن ها چیست؟

این پرسش مهمی است که ارزش خاطره نویسی چیست؟ دلایل خاطره نویسی کدام اند؟ آیا هر خاطره ای از سوی هر فردی بدون نگرش و رویکرد اجتماعی و تاریخی دارای ارزش و کارکرد است؟ اگر روایت گذشته به ما توان پرسشگری و پرسش آفرینی ندهد، موضوعیت طرح آن چیست؟

به قلم مریم بهزادپور، کارشناس علوم اجتماعی

جهت اطلاع سریع از آخرین اخبار مستند، به رسانه های اجتماعی خانه مستند بپیوندید: