پژوهشی جامعه شناسانه درباره آموزش و پرورش/ یادداشتی بر مستند «دبستان پارسی»

مستند «دبستان پارسی» مستندی تاریخی اجتماعی است که محور اصلی روایتش تأسیس اولین دبستان نوین یزد معروف به دبستان پارسی می باشد. دبستان پارسی در زمان حکومت قاجار و به همت پارسیان هند تأسیس گردید. در این روایت تاریخی با خوانش خاطرات یکی از موسسین این مدرسه مواجه هستیم.

یکی از ویژگی های مهم و اساسی پدیده های اجتماعی، چند وجهی بودن آن هاست. محقق در مصاف و مطالعه یک امر اجتماعی با ابعاد مختلفی مواجه می گردد که توجه به این چند وجهی بودن مسائل و دوری گزیدن از جستن یک علت برای تحلیل موضوعات اجتماعی، از ضروریات مهم کارهای تحقیقی است. امری که در مستند فوق بدان توجه گردیده و چند بعدی بودن و نگاه جامع و چند وجهی به امر آموزش و نهادسازی در آن رعایت گردیده است.

مستند دبستان پارسی از لحاظ موضوع مورد بررسی نیز از اهمیت برخوردار است. این مستند با برگزیدن امر آموزش و روایت تاریخی روند تأسیس یک سازمان، نمونه ی خوبی از مطالعه ی موردی یک پدیده ی اجتماعی است. آموزش و پرورش، کارکرد انتقال فرهنگ و جامعه پذیری نسل جدید را برعهده دارد. انتقال ارزش ها و تربیت اخلاقی افراد جامعه برعهده ی این نهاد است. اگر نهاد آموزش و پرورش در امر انتقال فرهنگ و جامعه پذیری افراد جامعه، نقش خود را به درستی و کامل ایفا نکند این امر به دیگر نهادهای جامعه نیز لطمه وارد می کند. مطالعه ی نهاد آموزش و پرورش چه از لحاظ مطالعه ی جامعه شناسانه و چه تحقیق تاریخی در مورد روند شکل گیری سازمان های آن، مهم است. آموزش و پرورش نهادی است که علاوه بر انتقال فرهنگ و جامعه پذیری، وظیفه کنترل اجتماعی، تربیت نیروی ماهر و متخصص برای ایفای نقش های اجتماعی را بر عهده دارد و همچنین ابزاری برای تحرک اجتماعی افراد در طبقات مختلف اجتماع و تسهیل کننده ی تغییر قشربندی اجتماعی افراد است.

در مستند دبستان پارسی علاوه بر مطالعه ی تاریخی، ما با پژوهشی جامعه شناسانه مواجه هستیم؛ پژوهشی که با انتخاب نهاد آموزش و پرورش به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای اجتماعی، ضرورت و اهمیت خود را نشان می دهد. جامعه شناس، امر آموزش و پرورش، نحوه ی تشکل و سازمان پذیری، و کارکردهای عمومی آموزش را در زندگی اجتماعی مطالعه و بررسی می کند.از این منظر مستند دبستان پارسی، مستندی پژوهش محور و دارای رویکرد نظری به یک پدیده ی اجتماعی یعنی آموزش و پرورش می باشد. در طی روایت، به امر آموزش به عنوان امری اجتماعی نگریسته می شود. روایت و نحوه ی تأسیس دبستان به خوبی نقش عوامل اجتماعی را به عنوان موانع ساختاری نشان می دهد. موانع ساختاری ای که از استبداد حکومت، موانع فرهنگی و دینی، فقر اقتصادی و فقر فرهنگی و شرایط سیاسی ناشی از دخالت کشورهای خارجی هر کدام در این میان موثرند.

اگر از دیدگاه جامعه شناسی دورکیم که رویکردی کارکردگرایانه به امر آموزش داشت به مستند دبستان پارسی بنگریم متوجه می شویم که نظام آموزشی و یا نهاد آموزش و پرورش، بخشی لاینفک از کل یک نظام اجتماعی است. امری که به خوبی در این مستند نشان داده می شود.

علاوه بر موارد ذکر شده، مستند دبستان پارسی منبعی تاریخی برای مطالعه ی ریشه های استبداد و استبدادزدگی و پیامدهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آن در دوره ی حکومت قاجاریه است. دوره ای که به دلیل همزمان بودن با جنبش مشروطه که بزرگ ترین جنبش آزادی خواهی آن دوره از تاریخ است نیز اهمیت دارد. مستند با روایت تأسیس دبستان، به طور ضمنی درکی چند جانبه از فضای تجددستیز و علل آن بدست می دهد.

در جوامع امروزی، امر آموزش از لحاظ مفهومی و کارکردی، دستخوش تغییر شده است. نیازهای جامعه و شیوه های زندگی افراد، تغییر کرده است و درنتیجه به امر آموزش باید از نو و مطابق با نیازهای روز و تغییرات جامعه نگریسته شود. مطالعات تاریخی و پژوهش محور از این گونه، ما را در رسیدن به این مطلوب یاری خواهند کرد.

به قلم مریم بهزادپور، کارشناس علوم اجتماعی

جهت اطلاع سریع از آخرین اخبار مستند، به رسانه های اجتماعی خانه مستند بپیوندید: