یک پژوهش تاریخی ضعیف / یادداشتی بر مستند «ایران، سه پاره»

مستند «ایران، سه پاره» مستندی تاریخی است که با تمرکز بر شخصیت ملک التجار اصفهانی و بهره گیری از اسناد تجارتخانه ی او سعی بر این دارد تا با بهره گیری از اسناد تاریخی آن دوره، تأثیر سیاست های غلط اقتصادی و چگونگی استثمار ایران توسط کشورهای خارجی را تبیین کند.

این مستند، روایتگر برهه ای از تاریخ معاصر است که کشور درگیر قحطی بزرگ سال های بین 1296 تا 1298 است. قحطی بزرگی که تلفات جانی فراوانی را در ایران سبب شد و گستردگی آن در حدی بود که کل کشور را درگیر خود ساخت.

روایت از بنای انگورستان ملک آغاز می شود. تجارتخانه و منزل ملک التجار اصفهانی از تاجران معروف حکومت قاجار و تجار مهم اصفهان که هم در تجارت و هم در سیاست تاثیرگذار بوده است. اسناد مورد استفاده، مکاتبات و اسناد و برات های تجارتخانه ی شخصی ملک التجار است.

یکی از انتقاداتی که به این مستند وارد است صرف زمان بی مورد برای نشان دادن انبوهی از اسناد و مدارک است. بخشی از زمان مستند، صرف نمایش نحوه ی نگهداری و طبقه بندی و ضدعفونی کردن مدارک و اسناد شده است که هیچ ربط موضوعی و پژوهشی به موضوع مورد بررسی ندارد.

محقق مستند، تخصص و دانش کافی برای خوانش متون و مکاتبات را نیز ندارد و حتی زمانی صرف تصحیح اشتباهات در زمان تدوین کار نشده است.

موضوع مورد بررسی مستند نیز موضوع جدیدی نیست. در طی سال ها جامعه شناسان و تاریخ نگاران ایران بارها به مسأله مورد بحث پرداخته اند: ریشه های اقتصاد تک محصولی و اقتصاد دلالی که از پیامدهای ناگزیر اقتصادهای تک محصولی می باشد. پرداختن به موضوع تعرفه های گمرکی بالا برای تجار داخلی که توان رقابت با تجار خارجی را از آنان سلب می کرد نیز از موضوعاتی است که نظریه پردازان این حوزه مطالعاتی بارها بدان پرداخته اند. مسأله فقدان امنیت، ضعف حکومت مرکزی، استثمار و دخالت دول خارجی، عدم ثبات سیاسی و عدم وجود زیرساخت های ارتباطی و شبکه حمل و نقل از مواردی است که بارها توسط نظریه پردازان بدان اشاره شده است.

نظریه پردازان این حوزه به خوبی نشان داده اند که ورود رقبای تجاری خارجی از نیمه دوم قرن نوزدهم چگونه موقعیت تجار داخلی را دستخوش تغییر قرار داد و آن ها را نسبت به آسیب پذیر بودن شرایطشان به عنوان یک طبقه اجتماعی جدید که خواهان تجدد بودند آگاه کرد. مشکلات ساختاری و موانع خارجی منجر به دلسردی تجار از جنبش مشروطه و حمایت آن ها از برنامه توسعه آمرانه ی رضاخان گردید.

در مجموع مستند «ایران، سه پاره»، فارغ از موضوع مورد بررسی و داعیه ای که دارد تنها تاکیدی بر این مطلب است که مطالعات تاریخی دارای اهمیت و ضرورت هستند.با این حال مطالعات تاریخی فاقد رویکرد نظری، یاری دهنده ی ما در امر پژوهش نخواهند بود و می بایست روش شناسی تحقیق کیفی در بدو امر، مورد توجه و مطالعه دقیق این گروه از محققان قرار گیرد، چرا که بدون روش تحقیق مناسب، نتیجه، امری بی فایده و فاقد معنا خواهد بود.

به قلم مریم بهزادپور، کارشناس علوم اجتماعی

جهت اطلاع سریع از آخرین اخبار مستند، به رسانه های اجتماعی خانه مستند بپیوندید: