یک نگاه متفاوت به 3 فاجعه سیل در مستند «آب ما را خواهد برد»

ایران کشوری است که همواره از بلایای طبیعی مثل سیل، زلزله و غیره در امان نبوده است. علی رغم همه این حوادث، به جای اینکه در هر اتفاقی میزان خسارات را کاهش دهیم، اما هر بار میزان خسارات از اتفاقات قبلی بیشتر می شود. بلایای طبیعی، درس های پیدا و پنهانی نیز به همراه دارد؛ درس هایی در این زمینه که ضمن تقویت زمینه های مدیریت بحران، در شرایط عادی باید به دنبال راهکارهای پیشگیرانه و علمی باشیم. یکی از مهمترین بلایای طبیعی قطعا سیل است. در باب ویرانگری سیل، بارها گفته و نوشته شده است. متخصصان و کارشناسان زیادی هم در سراسر دنیا حوزه تخصصی شان سیل است و سعی دارند از نگاه علمی و بدون جانبداری ایدئولوژیک و مصلحت طلبانه، سیل و وقوع آن را به درستی بررسی و حتی هشدار دهند.

سیل سال های گذشته به خصوص در سال 1398 در نقاط مختلف کشور تجربه تلخی بود که هزینه های جانی و مالی زیادی بر جا گذاشت، شاید وجود بانک اطلاعاتی از ظرفیت های سخت افزاری، داشتن برنامه ریزی هدفمند به منظور مدیریت اصولی، و اجرای طرح های آبخیزداری و آموزش مواجهه با شرایط بحرانی باعث کاهش هزینه ها می شد.

البته وقوع سیل در آن سال، آزمونی سخت و محکی برای شناخت نقاط ضعف و رفع نواقص در مدیریت بحران بود و باید از این آزمون تلخ درس عبرت گرفت. سیل در آن سال چیزی شبیه زلزله در بم بود که بیش از سی هزار کشته برجای گذاشت. براساس آمارهای رسمی علام شده، سیل سال ۱۳۹۸، ۵۰ نفر کشته و خسارت سیل بین ۳۰ تا ۳۵ هزار میلیارد تومان بود. در آن سال ۲۵ استان و بیش از چهار هزار و ۴۰۰ روستا در کشور درگیر سیل شدند.

از سرگذراندن این دست بلایای طبیعی نباید ما را از استخراج نقاط ضعف و رفع آن غافل کند چرا که حوادث غیرمترقبه همواره در کمین است و باید با تشکیل اتاق فکر و استفاده از نظرها و دیدگاه های نخبگان نسبت به رفع ضعف ها اقدام کرد. تجزیه و تحلیل حوادث و مستندسازی رخدادهای ناشی از وقوع سیل و بررسی عملکرد مدیریت در زمان بحران امری ضروری است. در این ممیان چشمان تیزبین مستندسازان به جد می تواند نه تنها هشدار دهنده بلکه راهنمایی مهم و قابل بررسی برای جلوگیری و بررسی وقوع چنین حوادثی باشد. مستند «آب ما را خواهد برد» یکی از همین موارد است. گویا کارگردان که در وقوع حادثه در محل حضور داشته توانسته با ثبت دقیق و بدون حاشیه و غرض ورزی مستندی قابل توجه، محققانه و علمی تهیه کند. او به وقوع سه سیل به شکل جدی در مستند خود توجه کرده است:

یک. سیل استان گلستان در سال 1398 که شهرهای گنبدکاووس، آق قلا، بندر ترکمن و گمیشان و … که در مسیر رودخانه‌های قره سو و گرگان رود قرار داشتند خسارت دیدند.

دو. سیل استان لرستان در سال 1398 که شهرهای خرم‌آباد، معمولان، کوهدشت، پلدختر، نورآباد، ویسیان و دورود را درگیر کرد.

سه. سیل استان خوزستان در سال 1398 که روستاهای اروندکنار و مناطق اطراف رود کارون و مناطق پایین دستی خرمشهر را درگیر کرد.

کارگردان در مستند «آب ما را خواهد برد» سعی کرده تصاویری ارائه کند که عمق فاجعه و بحران را به لحاظ طبیعی، انسانی و حتی اخلاقی ثبت کند. نگاه کارگردان تنها معطوف به بحران نبود. او گفت و گوهای متعددی با کارشناسان و مسئولان داشته و گفته های آنها را ثبت و ضبط کرده است. او حتی سعی کرده با مردم عادی که در زمان وقوع سیل در این شهرها بودند و با چشم خود این بلای طبیعی را دیدند گفت و گو کند و عمق فاجعه را از زبان آنها بشنود. کارگردان حتی با برخی از خانواده هایی که عزیزانشان را از دست دادند نیز گفت و گو کرده که البته نشان دهنده نگاه اخلاقی و انسانی کارگردان و تیم همراه اوست.

فارغ از نکاتی که طرح شد و قصه مستند باید به برخی نکات دیگر نیز توجه کرد. مستند به گونه ای ساخته شده که ما با یک گزارش یک ساعته از وقوع سه سیل و پیامدهای آن آشنا می شویم. کارگردان با استفاده از امکانات تصویربرداری و تیم حرفه ای و مشاوران علمی سعی کرده تصاویری را ثبت کند حادثه را آنچنان که هست نشان دهند. در مستند «آب ما را خواهد برد» ما بیشتر با تصاویری رو به رو می شویم که خود گویا و گواه است و نیاز نیست که کارشناسان و مسئولان آنها را طرح کنند. از سوی دیگر کارگردان با کسانی گفت و گو کرده که به خوبی هم منطقه را می شناختند و هم زوایای چنین فاجعه ای را دیده و یا حتی می توانستند پیشگیری کنند. با شنیدن سخنان آنها مخاطب به خوبی متوجه می شود که تا چه اندازه مستندساز بی طرفانه گفته ها و مسئولیتها و اهمال کاری ها و بی تجربگی ها را ثبت کرده است.

بدون هیچ اغراقی این مستند می تواند بازگو کننده اتفاقی هولناک باشد که قطعا مستندساز نگاه ثبت واقع را نداشته بلکه دغدغه او واکاوی یک اتفاقی است که رخ داده و باز هم می تواند رخ دهد و در اینجاست که مستندساز نقش حرفه ای خود را به خوبی ایفا کرده و در زمان درست و در جای درست ایستاده است.

به قلم: منوچهر دین پرست

جهت اطلاع سریع از آخرین اخبار مستند، به رسانه های اجتماعی خانه مستند بپیوندید: