مستند «اشرف، همزاد شاه» به کارگردانی سعیده نیک اختر و تهیه‌کنندگی مهدی مطهر، زندگی اشرف پهلوی را با نگاهی نو و کاملاً زنانه به تصویر کشیده است. این مستند با حضور مورخان و روان‌شناسان خانم سعی در واکاوی شخصیت اشرف پهلوی و داستان زندگی او دارد.

موضوعات تاریخی به ویژه مقاطع پر اهمیتی چون انقلاب و تاریخ سیاسی کشور، از مواردی‌اند که مدت‌هاست از زوایا و ابعاد گوناگون به آن‌ها پرداخته شده و در قالب فیلم، مستند و … به تصویر در آمده است، اما شیوه پرداخت و زاویه‌ای که برای ورود به هر ماجرا درباره این دست سوژه‌ها به کار می‌رود، عاملی است که بین تولیدات موجود، تفاوت ایجاد می‌کند و موجب شکل گیری کاری می‌شود که شاید پیشتر به آن این‌گونه نگاه نشده است. از نمونه‌های این اتفاق که در حوزه مستند درباره یکی از درباریان و اعضای خانواده پهلوی این روزها نمایش آن در سینما حقیقت آغاز شده، مستند «اشرف، همزادشاه» است که توسط خانم سعیده نیک اختر با نگاهی زنانه و از زاویه جدیدی، زندگی اشرف پهلوی را کنکاش کرده است.

وی درباره شکل گیری این مستند گفت: در ابتدا قرار بود به خانه مستند چند طرح درباره تاریخ مستند ارائه دهم و از بین سوژه‌های موجود، من شخصیت اشرف را انتخاب کردم چون کاراکتر او در تاریخ معاصر تازه بود و کسی چه در داخل و چه در خارج درباره‌اش کار نکرده بود. علاوه بر این‌ها، او زنی مقتدر بود که در سیاست دوران پهلوی نقش اساسی داشت. همچنین اشرف خواهر دوقلوی محمدرضاشاه بود و ما در تاریخ ایران چنین موردی را با این ویژگی‌ها نداشتیم. به همین دلیل برایم جالب بود و حدود 2 سال طول کشید که منابع لازم را جمع‌آوری کردیم. در ادامه متن کار را همسرم، آقای ناظم بکایی نوشتند.

نگاه زنانه و روان‌شناسانه به زندگی اشرف پهلوی

نیک اختر درباره نگاهی که در ساخت این مستند لحاظ شده، بیان کرد: سعی ما این بود که نگاه زنانه‌ای به این کاراکتر داشته باشیم. اول این که شخصیت اشرف شاید چندان محبوب نبود و ما نمی‌توانستیم خیلی صریح و مستقیم سراغ آن برویم، از سوی دیگر ما نمی‌خواستیم که قضاوت خاصی درباره آن داشته باشیم، به همین دلیل سعی کردیم مقداری از قضاوت‌ها و نوشته‌های تاریخی فاصله بگیریم و با دید روان‌شناسانه و زنانه او را نگاه کنیم. بنابراین سراغ یک روان‌شناس رفتیم و او را به عنوان یک شخص نه اشرف پهلوی، مورد روانکاوی و تحلیل شخصیتی قرار دادیم و سعی کردیم از دیدگاه یک روان‌شناس، طراح لباس و مورخ زن به قضیه نگاه کنیم. در این مستند همان طور که گفتم کارشناسان تاریخی هم حضور دارند، اما آن‌ها هم خانم هستند، چون دید زنانه در این فضا برایم اهمیت داشت. در کل تلاش ما این بود که روایت و قصه زندگی این آدم را به دور از هر گونه قضاوت تعریف کنیم.

وی همچنین در خصوص بازخوردهایی که تاکنون از «اشرف، همزادشاه» داشته است، گفت: ما به جز رونمایی از این کار در خانه مستند با حضور چند نفر، اکران خصوصی نداشتیم و در این میان اصلاحاتی به متن خورد که آن‌ها را رفع و کار را تدوین کردیم. با این حال به نظرم فیلم هنوز جای تدوین و کار دارد. همچنین روز گذشته، اولین اکران این فیلم در سینما حقیقت بود و نگاه‌های مختلفی درباره آن وجود داشت. به همین دلیل همچنان باید منتظر بازخوردها و نظر کسانی که کار را دیده‌اند باشیم.

به تاریخ وفادار بودیم

نیک اختر در پاسخ به تأثیر وجود نگاه زنانه به حقایق تاریخی و تحت الشعاع قرار گرفتن آن‌ها نیز اظهار کرد: این که نگاه موجود چه قدر موفق بوده، موضوعی است که خود من هم هنوز نمی‌دانم و باید نظر مخاطبان را درباره آن جویا شد. به هر حال در این زمینه، ما یک آزمون و خطا داشتیم و قصدمان این بود که سبک روایت زنانه باشد، با این حال تاریخ را که نمی‌توان تغییر داد و اسناد روشن هستند، به همین دلیل تنها در نوع نگارش متن ما سعی کردیم این تمایز را به گونه‌ای لحاظ کنیم که مشخصاً معلوم باشد قصه از دیدگاه یک خانم شکل گرفته است.

ما به رخدادهای زنانه این بخش از تاریخ مثل ارتباط او با خواهر، مادر، همسران محمدرضا که رقیب سیاسی او بودند و این دست موارد پرداختیم. در کنار این موارد ما به تاریخ وفادار بودیم و هیچ جمله‌ای بدون سند نوشته نشده و من از تمام این جملات دفاع می‌کنم، اما این که نگاهی را که وجود دارد می‌پسندند یا خیر، به نظر مخاطبان برمی‌گردد.

تأمین منابع آرشیوی و دیگر تصاویری که در این مستند وجود دارند، موضوع دیگری بود که او درباره‌اش بیان کرد: در این مستند ما هم تصاویر آرشیوی داریم و هم تولیدی، برای بخش آرشیو مقداری از تصاویر را از صدا و سیما گرفتیم؛ برخی‌ها را از آرشیو مرکزی پیدا و در کل تصاویری را در این اثر جمع آوری کردیم که برخی از آن‌ها تا به حال دیده نشده‌اند. آرشیو تلویزیون فرانسه، روسیه و سازمان ملل متحد نیز از دیگر منابعی بودند که در این مستند استفاده شدند. فیلم‌های تولیدی که در کار وجود دارند هم بازسازی نیستند، بلکه شامل تصاویری از کاخ‌هایی مثل سعدآباد و کاخ اشرف در منطقه تمیشان نور هستند که از پیش از انقلاب آن را ساخته بود اما در این 40 سال کسی برای فیلمبرداری وارد آن نشده بود و ما برای اولین بار این تصاویر را ضبط می‌کردیم.

سنگ اندازی با هزینه‌های هنگفت

او در ادامه با اشاره به مشکلاتی که برای تأمین منابع این دست تولیدات وجود دارد، عنوان کرد: در این زمینه مشکلات زیادی وجود دارد و خود ما فریم به فریم این کار را با سختی پیدا کردیم.
این اتفاق در حالی است که ما در تهران 2 مرکز با عنوان اسناد انقلاب اسلامی و مؤسسه تاریخ معاصر داریم، مراکزی که وظیفه‌شان این است که عکس، اسناد و هر چه را که از دوران پهلوی مانده نظم دهند، آن‌ها را ثبت کنند و دراختیار پژوهشگران قرار دهند.

اما خود من بارها به این 2 مرکز مراجعه کردم و تنها توانستم از کتابخانه استفاده کنم، زیرا منابع سرشار و فراوانی از آن دوران در این مراکز است که آن‌ها را با قیمت‌های بسیار بالایی در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهند و اگر قرار باشد برای فریم به فریم آن‌ها هزینه کنیم، فیلم درگیر رقم هنگفتی می‌شود که ساخت آن را دشوار می‌کند.

پخش ابهام آمیز مستند اشرف از تلویزیون

این کارگردان پیرامون پخش و نمایش گسترده‌تر «اشرف، همزادشاه» گفت: مدتی است که فضا برای پخش این دست تولیدات در تلویزیون بازتر شده و فیلم‌هایی مثل هویدا را در این رسانه نمایش داده‌اند. مستند اشرف هم از ابتدا در قالب 3 قسمت برای صدا و سیما آماده شده است ولی زمان پخش آن هنوز مشخص نیست و نمی‌دانم که چقدر به آن اصلاحیه می‌خورد یا نحوه پخش آن چطور خواهد‌بود، به‌همین دلیل باید منتظر اقدامی که در این باره صورت می‌گیرد، باشیم.

منبع: صبح نو

برای اطلاع و استفاده از سایر مطالب ما، به کانال تلگرام خانه مستند بپیوندید: