گفت و گوی ایکنا با وحید فراهانی کارگردان و امیررضا مافی نویسنده «با صبر، زندگی»

وحید فراهانی، کارگردان مستند «با صبر زندگی: گفت: «با صبر زندگی»٬ نمایش تاریخی ظلمی است که به کودکان و غیرنظامیان می‌شود. نمایش تبعات جنگ است و یک مستند تاریخی است٬ تا سال‌ها برای مطالعه به آن رجوع شود.

«با صبر زندگی» عنوان مستندی است که در آن به ارزش‌های مقاومت پرداخته می‌شود؛ مقاومتی که نه رزمندگان، بلکه مردم عادی قهرمانان آن بود. در این اثر به ۲ سال ایستادگی مردم فوعه و کفریا پرداخته می‌شود که با صبر بر گرسنگی و تشنگی فائق آمده و پشت دشمن را به خاک مالیدند.

البته گرچه خط محوری مستند «با صبر، زندگی»، روایت تبادل مردم محاصره شده فوعه و کفریاست، اما تلاش کرده است با فاصله گرفتن از معرکه جنگ، که در عمده مستندهای تولید شده از اتفاقات سوریه شاهد آن هستیم، عشق و روابط انسانی میان خانواده‌های سوری و شرایطی که برای کودکان جنگ به وجود آمده را به تصویر کشیده و روایت کند.

مستند «با صبر و زندگی» چندی پیش در صداو سیما روی آنتن رفت و توانست بازخوردهای خوبی به همراه داشته باشد، گزارش زیر نیز گفت‌و‌گویی است که خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) با وحید فراهانی کارگردان و امیررضا مافی نویسنده کار انجام داده که در ادامه با آن همراه می‌شویم:

وحید فراهانی، سخنان خود را درباره چرایی ساخت این مجموعه چنین آغاز کرد: این‌که چرا تصمیم به ساخت این مستند گرفتم به این امر بر می‌گردد که احساس کردم، تولیداتی که در این حوزه تولید می‌شود جوابگوی سوالات و مطالبات مردم نیست، برای همین شاید بسیاری از مردم از اتفاقاتی که در سوریه می‌گذرد، بی‌خبر باشند. نکته دیگر، اکثر مستندهایی که در این حوزه ساخته می‌شود، عموماً طیفی خاصی را مورد خطاب قرار می‌دهند، اما ما در این مستند سعی کردیم که جامعه مد نظرمان آحاد ملت باشند.

وی در پاسخ به این سوال که وقتی برای اولین بار به سوریه رفته، تصوراتش با آنچه که در آنجا دیده تا چه حد مطابقت داشت؟ گفت: برای من بسیار آزاردهنده است که می‌بینم بخشی از جامعه نسبت به اتفاقاتی که در سوریه می‌افتد دیدگاه خوبی ندارند و گاهی قضاوت‌هایی ناصحیحی نیز انجام می‌دهند، زیرا وقتی به‌عینه دیدم که مدافعان حرم چگونه به یاری مردم سوریه شتافته‌اند، به ایرانی بودن خودم افتخار کردم. برای همین ضروری دانستم آنچه را که دیده‌ام را به مردم نیز نشان دهم.

این فیلمساز درباره تاثیراتی که از این مستند دریافت کرده، چنین گفت: زمانی که مستند را تصویربرداری می‌کردیم در برخی سکانس‌ها به اندازه‌ای تحت تاثیر کار قرار می‌گرفتیم که ادامه آن برایمان ممکن نبود، اما به هر حال مجموعه را ادامه دادم تا به‌نوعی مردم تحت تاثیر برنامه‌های مسموم ماهواره قرار نگیرند! درباره تاثیرگذاری برنامه‌های مخرب ماهواره‌ای همین اندازه بگویم، بسیاری از خرابی‌های این روزهای سوریه بابت تبلیغات مغرضانه‌ای بوده که شبکه‌های ماهواره‌ای انجام داده‌اند. این نکته را من در گفت‌وگو با مردم سوریه به‌خوبی دریافتم، چون آنها به اشکال مختلف تاکید داشتند که هیچ‌گاه فکر نمی‌کردند اعتراضات خیابانی، منجر به چنین سرنوشتی برای کشورشان شود.

وی افزود: همچنین تاثیر‌پذیری‌ام از این کار به‌حدی است که هنوز بعد از دو ماه، شب‌ها واقعا به‌سختی می‌خوابم و از دیدن صحنه‌های مشابه آن روزها و لحظه‌ها، اذیت می‌شوم؛ بچه‌ها، چیپس، اتوبوس، زنگ تلفن، موسیقی عربی و… موضوعاتی هستند که به‌شدت من را یاد اتفاقات سوریه می‌اندازد.

فراهانی درباره پخش این مستند انقلابی اظهار کرد: قرار هست این فیلم در تمامی شبکه‌های اصلی سیما پخش شود. در ضمن اکران در شهرستان‌ها، اکران در جشنواره‌ها و اکران‌های عمومی در سطح دانشگاه‌ها از دیگر اهرم‌های ما برای پخش این کار ارزشی است.

وی در پاسخ به این سوال که برای بهتر دیده شدن «با صبر زندگی» چه سیاستی اندیشیده شده، گفت: در حال حاضر نسخه انگلیسی و عربی کار، آماده پخش از شبکه‌های بین‌المللی است تا بتوان کار را با کیفیت بهتری به نمایش گذاشت.

فراهانی در پاسخ به سوالی دیگر مبنی بر این‌که «با صبر، زندگی» تولیدی سفارشی است یا خیر، تاکید کرد: این کار سفارش‌دهنده خاصی نداشته و ندارد. دوستان و مسئولان سازمان هنری رسانه‌ای اوج و خانه مستند که همیشه حامی ما بودند، شرایط رفتن ما به منطقه را فراهم کردند. بعد از ارائه کار به روایت فتح که تهیه‌کننده حقوقی کار هست، خوشبختانه کار به لحاظ محتوایی با نسخه نهایی تفاوتی نداشته است.

وی با بیان این‌که بودجه در نظر گرفته شده، جواب‌گوی هزینه‌های فیلم بوده است، تاکید کرد: خوشبختانه با حمایت موسسه روایت فتح در این مورد مشکل خاصی وجود نداشت. نکته دیگری که در این گفت‌وگو می‌خواهم به آن اشاره کنم به مدت زمان فیلمبرداری مربوط می‌شود. در مدت زمان تصویربرداری به خاطر خاص بودن شرایط منطقه و حضور برخی از چهره‌های مقاومت، ارتش سوریه، نیروهای امنیتی سوریه (که زحمت بسیاری را برای تبادل از مذاکرات اولیه تا پایان کار داشتند) و ممنوعیت تصویربرداری از این افراد، کار تصویربرداری ما تا حدودی با مشکل مواجه شد، از سوی دیگر برخی مکان‌ها همچون فرودگاه قابل تصویربرداری نبودند.

وی در پایان سخنانش درباره موسیقی کار نیز این‌گونه توضیح داد: به لحاظ انتخاب نوع مدیوم پخش و نمایش آن در تلویزیون، همچنین بارِ به‌شدت احساسی کار، این شکل موسیقی در کار ضروری بود، البته این اتفاق در زمان پایان تبادل و لحظه وصال اتفاق افتاد و در مابقی کار سعی کردیم از موسیقی کمتر استفاده کنیم.

در بخش دوم این با امیررضا مافی نویسنده این کار گفت‌و‌گو داشتیم. وی در جواب به پرسش اول مبنی بر این‌که ایده ساخت مستند «با صبر زندگی» چگونه در ذهنش شکل گرفت، گفت: ایده شکل‌گیری «با صبر زندگی» برای من٬ از رفاقت با وحید فراهانی در پشت صحنه برنامه تلویزیونی «جیوگی دو» آغاز شد که وحید در آنجا یکی از اعضای تولید هنری بود و من مشاور برنامه. رفاقتی که شکل گرفت، بسیار عمیق بود و همین رفاقت عمیق٬ اجازه همکاری را ایجاد کرد. فراهانی پس از بازگشت از سوریه٬ نشست به گپ زدن با من٬ راف‌کات‌های ابتدایی را دیدیم و بعد من متن را نوشتم و دوباره بعد از نگارش متن، تغییراتی ایجاد شد و شد آنچه می‌بینید.

این پژوهشگر در پاسخ به این سوال که برخی فکر می‌کنند که با ساخت این مستندها می‌خواهید از بشار اسد حمایت کنید، گفت: مساله اصلی من اساساً، بشار نبود، اگرچه معتقدم سرنوشت کشور سوریه را خود مردم باید تعیین کنند و تا زمانی که امکان این کار فراهم باشد٬ اسد باید کشور را حفظ کند، اما مستند «با صبر زندگی»٬ به موضوعی فراتر از نزاع سیاسی می‌پردازد. در واقع موضوعش انسانی است. موضوعش تلاش برای نشان دادن وضع کودکان در جنگ است. تلاش دارد تا نشان دهد همه در قبال وضعیت سوریه مسئول‌ هستند. این‌که چرا باید مردم عادی و بچه‌ها اینچنین مورد ظلم واقع شوند. «با صبر زندگی»٬ نمایش تاریخی ظلمی است که به کودکان و غیرنظامیان می‌شود. نمایش تبعات جنگ است و یک مستند تاریخی است٬ تا سال‌ها برای مطالعه به آن رجوع شود. «با صبر زندگی»٬ فراتر از این است که حتی ما طرف چه کسی هستیم.

وی اضافه کرد: اما شما می‌بینید که جنایت را چه کسی انجام می‌دهد٬ می‌بینید که تفاوت جدی است در رفتار نیروهای مقاومت و مسلحین. این‌ها باید دیده شود٬ ثبت و ضبط شود٬ اما باز تاکید می‌کنم که فیلم به افقی بالاتر و مسائل کلان‌تر می‌نگرد و از همین بابت است که هر انسانی با هر سلیقه سیاسی و تفکری آن را می‌پذیرد. «با صبر زندگی» درباره وضعیت انسان معاصر سخن می‌گوید٬ درباره ظلم حرف می‌زند. تصویر منصفانه از جنگ را نشان می‌دهد و مانند یک تلنگر است. نکته بعدی این‌که٬ ما خود را ملزم به انصاف می‌دانیم و تمام تلاش‌مان را کردیم که از دایره انصاف خارج نشویم.

مافی درباره ویژگی احساسی مستند هم این‌گونه توضیح داد: بار احساسی «با صبر زندگی» در دل خود کار است. واقعا همین اندازه تاثربرانگیز است و رسالت مستند‌سازی نیز همین است که وقایع را آنگونه که هست پوشش دهید. حداقل برای ما این‌گونه بود. ما نمی‌خواستیم مخاطب را متاثر کنیم٬‌ اما می‌خواستیم او را متوجه کنیم و برای این التفات٬ نیاز داشتیم تا به تلخ‌ترین شکل ممکن آن را روایت کنیم٬ البته نه تلخ‌تر از واقعیت. درباره رسیدن به شکل روایت مورد نظر در کار هم باید بگویم، جلساتی برگزار شد و مطالب خوانده شد٬ با وحید فراهانی مسائل مختلفی را مد نظر قرار دادیم و به روایت فیلم رسیدیم.

این پژوهشگر درباره ضرورت ساخت چنین کارهایی گفت: ضرورت آگاهی، ضرورت این که مردم باید بدانند در دنیای امروز ما چه خبر است. بدون آگاهی نمی‌توان پیشرفت کرد٬ ما باید مردم را بی‌غرض و منصفانه با وقایع آشنا کنیم و آن‌ها با هر مرام و اندیشه‌ای٬ آن را قضاوت کنند. ما باید آگاهی را نهادینه کنیم و برای این مستند، چنین بود. در ضمن برای من رعایت انصاف مد نظر بود و ما دید سفارشی نداشتیم٬ یا حداقل توصیه خارج از قاعده‌ای به من به عنوان نویسنده و راوی اثر نشد٬ به وحید فراهانی هم بعید می‌دانم، البته مسائل فنی و سلایقی مطرح می شد، اما من آزادانه٬ هر آنچه را فکر می‌کردم باید بنویسم٬ نوشتم و از این بابت خیلی خوشحالم.

وی با بیان این‌که در هیچ کار مستندی نمی‌توان ادعا کرد که تمام واقعیت نقل شده است، تصریح کرد: هیچ کس قادر نیست تمام واقعیت را بسازد، چون واقعیت امری جاری و همه جانبه است. واقعیت چیزی است که در آنی رخ می‌دهد و بعد از بین می‌رود. آن چیزی که از واقعیت به ما می‌رسد٬ ابر واقعیت یا واقعیت فربه شده است. به نظرم با صبر زندگی٬ تلاش زیادی کرده که واقعیت را نشان دهد٬ اما این‌که آیا تمام آن را نشان داده٬ خیر٬ هنوز زوایای پنهان و و پیدای دیگری وجود دارد که حتماً باید به آن پرداخت.

مافی اضافه کرد: امروز حکمرانی رسانه‌ها بر افکار و اذهان مردم سراسر جهان پوشیده نیست. ما تلاش کردیم از این هیاهو به دور باشیم. نه وحید فراهانی، متاثر از نگاه سیاسی است و نه من. چرا که نگاه سیاسی برای شرایط دیگری است. ما به واقعه، انسانی نگاه کردیم. ما حتی سعی نکردیم که نگاه مذهبی یا ایدئولوژیک به اثر بیندازیم. «با صبر زندگی» محصول حقیقت و واقعیتی است که رخ داده و تلاشی برای روایت و قرائت منصفانه از آن.

وی در پایان این جلسه تصریح کرد: بازخوردها الحمدالله خوب بوده، کسانی که دیدند متاثر شدند و من نقد منفی جدی درباره کل اثر ندیدیم. نظراتی درباره جزئیات بود که یا بر اثر اختلاف سلیقه پدیده آمده یا اشتباهاتی که ما کردیم. به هر حال فیلم خیلی مورد اقبال بوده٬ اما برای من حداقل مهم‌تر از اقبال به فیلم٬ فهم این فیلم است که امیدوارم رخ داده باشد.

برای اطلاع و استفاده از سایر مطالب ما، به کانال تلگرام خانه مستند بپیوندید: