تفاوت های نسلی پنج دهه معاصر ایران/ به بهانه اکران مستند «تاریخ صدور»

مستند جذاب «تاریخ صدور» به کارگردانی و تهیه کنندگی مجید عزیزی، با نگاهی به نسل های مختلف دوران معاصر ایران در آبان ماه جاری در سایت خانه مستند، اولین اکران خود را تجربه خواهد کرد. به بهانه اکران مستند تاریخ صدور، در ادامه نگاهی خواهیم داشت به تفاوت های نسلی پنج دهه معاصر ایران.

تغییر و تحول نسل ها، یکی از مباحث مهم در حوزه جامعه شناسی است. در آموزه های اسلامی نیز به این مسئله توجه زیادی شده است؛ چنان که امام علی (ع) می فرمایند: (لا تقسروا اولادکم علی اخلاقکم، فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم)؛ فرزندانتان را به اخلاق (آداب ) وخوی های خودتان منحصر و مقید نسازید. چرا که آنها برای زمانی جز زمان شما آفریده شده اند.

برای پرداختن به موضوع، می بایست در ابتدا مفهوم نسل تبیین شود. نسل، واقعیتی است که به بازتشخیص تجربیات مشترک افرادی که در فضای تاریخی و فرهنگی متولد شده اند، یعنی کسانی که احساس پیوند با معاصرانشان دارند، بستگی دارد؛ چراکه از لحاظ تاریخی سرنوشت مشترکی دارند. بنابراین یک نسل، شامل افرادی است که به لحاظ تاریخی هم دوره هستند. به طور کلی تجربیات، حوادث، وقایع، نمادها و… را که گروهی از افراد نسبتاً هم سال تجربه می کنند، آنان را تبدیل به یک نسل می کند.

این افراد به دلیل داشتن خاطرات و تجربیات زندگی مشترک و مشابه، از نوعی ذهنیت و معرفت مشابه برخوردار خواهند بود. این معرفت مشابه، برخاسته از تجربیات مشترک، آرزوها، اهداف، تمایلات، نیازها، بینش ها و نگرش های مشابهی را در آن ها شکل می دهد. از این رو افراد متعلق به یک نسل در مقایسه با نسلی دیگر، دید و ارزیابی متفاوتی از واقعیت های اجتماعی خواهند داشت. این تفاوت ها در همه ی شؤون زندگی از جمله انتخاب ها، تمایلات، قضاوت ها، رفتارها و به طور کلی در یک کلام در «سبک زندگی نسل ها» بروز می یابد.

به صورت طبیعی، هیچ نسلی آینه ی تمام نمای آرمان های نسل قبل، بویژه انعکاس دهنده ی خصلت ها و منش های آنها نیست. هر نسلی شرایط و خصوصیات روانی اجتماعی خاص خود را دارد که قطعا جنبه های مثبت و منفی را در بر می گیرد.

نسل های مختلف موقعیت ها، رویدادها و وضعیت های مختلفی را تجربه می کنند و از این روست که ابژه های نسلی خویش را دارند. به ویژه رخدادهای مهم اجتماعی و اقتصادی مانند جنگ، انقلاب و… که کلیت حیات اجتماعی و فرهنگی جامعه را متأثر می سازند، تفاوت های نسلی را تشدید می کنند؛ از این رو نسل هایی که آنها را تجربه می کنند در نوع نگرش، گرایش و الگوهای تفسیری با نسل های پیش و پس خود تفاوت های جدی پیدا می کنند.

ایران نیز در دهه های معاصر رخدادهای مهمی را تجربه کرده است که تجربه زیسته ی متفاوتی را برای نسل های مختلف آن رقم زده است؛ مدرنیزاسیون، شهری شدن، انقلاب، جنگ، جهانی شدن، مصرف گرایی و… فرایندهای مهمی بودند که نسل های مختلف تجربه های متفاوتی از آنها داشتند؛ از این رو بخشی از تفاوت های نسلی را می توان بر اساس این تجربه های متفاوت توضیح داد.

به طور کلی مجموعه تفاوت هایی که میان دو نسل وجود دارد عبارت است از:

تفاوت در آرمان ها و اهداف دو نسل

تفاوت در مفاهیم دو نسل

تفاوت در الگویابی و گروه های مرجع

تفاوت در اصطلاحات روزمره ی دو نسل

تفاوت در ظاهر، پوشش و نوع سخن گفتن در میان دو نسل

تفاوت در انتظار از زندگی و به تبع آن تفاوت در سبک زندگی.

در جوامعی همچون ایران که تغییرات ساختاری و ارزشی وسیعی را تجربه می کنند، عدم مدیریت صحیح تضادهای حاصل از این تغییرات در بخش های مختلف جامعه به طور بالقوه زمینه را برای بروز مسئله «شکاف نسلی» و در شدیدترین حالت «گسستگی بین نسل ها» و بحران هویت ناشی از این امر فراهم می سازد.

برخی صاحب نظران، تفاوت های بین نسلی را نه تنها امری بدیهی بلکه شرط لازم برای پیشرفت و توسعه جامعه می دانند. اما در جوامع درحال گذار وضع به گونه ی دیگری است؛ در این جوامع، با ایجاد تغییرات پیوسته در جنبه های گوناگون شبکه سنتی زندگی و رشد نهادهای تازه مدنی، ارزش هایی متفاوت با هنجارها و باورهای سنتی در بین نسل جدید ظهور می کند و چون این ارزش ها در ابعاد مختلف خود، سازگاری و هماهنگی چندانی با هنجارهای مورد قبول جوامع سنتی ندارد، بنابراین حوزه ی ارزش ها به یکی از کانون های بی ثباتی و بحران تبدیل می شود؛ به این صورت که هرگونه شکاف ارزشی – هنجاری میان حال و گذشته باید و نبایدهای متفاوتی را فراروی نسل های مختلف قرار داده و گسستی ژرف را میان آنان موجب می شود. بر اساس نتایج حاصل از تحقیقات به عمل آمده پیرامون شکاف نسلی در ایران طی دو دهه 1370 و 1380 می توان گفت که هر چه به سال های آخر دهه 1380 نزدیک تر شده ایم، گسست های ارزشی- فرهنگی بین نسل جوان و بزرگسال افزایش یافته است. «شکاف نسلی» از آن رو نگران کننده است که با بحران هویت، پیوندی وثیق و عمیق یافته است.

آنچه در سالیان اخیر در کشور دیده می شود این است که گرایش نوجوانان و جوانان به ارزش های مدرن و احساس بحران هویت ناشی از جداافتادگی آن ها از نسل های پیشین به مرور افزایش یافته است و در صورت عدم مدیریت صحیح فرایندهای فرهنگ پذیری نوجوانان و بازتولید فرهنگی جوانان از سوی دولت و رسانه ها، تعارضات نسلی و در نهایت گسست نسلی، آینده مسیر توسعه جامعه را به مخاطره خواهد انداخت.

مستند «تاریخ صدور» به کارگردانی و تهیه کنندگی مجید عزیزی، از تولیدات خانه مستند، نگاهی به تفاوت های بین نسلی متولدین دهه های ۴۰ تا ۹۰ شمسی دارد. افرادی که با عنوان هایی شبیه دهه شصتی ها، دهه هفتادی ها یا دهه هشتادی ها در ایران معروف شده اند و هر یک با توجه به زمانه ای که در آن به دنیا آمده اند، ارزش ها و رفتارهای متفاوتی از سایرین دارند. «تاریخ صدور» به رفتارشناسی نسلی می پردازد و در جستجوی علل تفاوت های بین نسلی در جامعه ایران است. این مستند را به زودی می توانید در سایت خانه مستند خریداری و به صورت آنلاین، تماشا کنید.

جهت اطلاع سریع از آخرین اخبار مستند، به رسانه های اجتماعی خانه مستند بپیوندید: