واقعیتی وجود ندارد، این دریافت های ماست که واقعیت را می سازد/ گزارشی از کارگاه های نخستین روز جشنواره سینما حقیقت

در کارگاه‌های نخستین روز جشنواره سینما حقیقت، مطرح شد که سینمای مستند و داستانی هر دو نحوه‌ای برای داستان سرایی هستند بنابراین به نوعی می‌توان گفت واقعیتی وجود ندارد، این دریافت‌های ما است که واقعیت را می‌سازد و ادعای واقع‌گرایی از یک غفلت برمی‌آید.

به گزارش سایت خانه مستند و به نقل از ایرنا، همایون امامی در نخستین کارگاه آموزشی دوازدهمین جشنواره سینماحقیقت با عنوان «مستند سینمایی»، گفت: معمولا تلقی عام از مستند، باعث شده مبنای ما از مستند بر واقع نمایی استوار باشد در حالی که ما در فیلم مستند تلاش می‌کنیم واقعیت را به شکلی موثر بیان کنیم.

وی ادامه داد: این تلقی و مشکلاتی که به واسطه آن به وجود آمد از 1922 و به واسطه تعریف‌های غالبی که در آن دوران مطرح می‌شد، آغاز می‌شود؛ به واسطه تعریف‌هایی که مستند را پرورش خلاق واقعیت عنوان می کرد. متناسب با این تعاریف از آن دوران، مدام بر وجه تفسیری مستند تاکید می شود.

این فیلمساز مستند گفت: تضادی که به واسطه این تعاریف به وجود آمد از آن جا ناشی می‌شد که می اندیشیدند «اگر در امر مستند دست ببرید، مستند تلقی نمی‌شود». این تلقی در همه جنبه های فیلم مستند وجود داشت.

امامی گفت: اما موضوعی در عنوان سینمای مستند وجود دارد که قابل تامل است. باید دقت کنیم که ما داریم می گوییم فیلم مستند، یعنی ما در ابتدا آن را با سینما ارتباط می‌دهیم. سینما هنر است و به این ترتیب مستند هم باید جنبه هنری داشته باشد.

این مستندساز ادامه داد: ترکیب فیلم مستند یک ترکیب دشوار است. به این معنا که باز در خودش تعارضاتی را ایجاد می کند. اگر بخشی از هنر و ذوق را در اثر تزریق کنیم تا ارتباطی با سینما داشته باشد، یعنی دخالت ما بیشتر شود در مقابل وجه اسنادی آن زیر سوال می‌رود. اگر وجه اسنادی مهم باشد زیبایی‌شناسی از بین می رود.

وی با اشاره به اینکه این تعارض در سینمای مستند همچنان ادامه دارد، گفت: به همین دلیل است در آخرین تعاریف فیلم مستند، شاهد تعریفی هوشمندانه هستیم که از ورود به این عرصه بر حذر است. در این تعریف معتقدند که فیلم مستند چیزی نیست مگر تعامل مستندساز با واقعیت.

وی ادامه داد: مورد بعدی در این زمینه مستند داستانی است. ما برای انسجام دادن به یک فیلم و گسترش میزان همذات پنداری در آن، باید خط داستانی برای آن در نظر بگیریم. این خط نباید پررنگ شود که نویسنده به داستان پردازی دچار شود چرا که در این شرایط، فیلم وجه مستند بودن خود را از دست می دهد.

امامی در پایان این نشست به کاربرد صدا، موسیقی و نور در فیلم مستند اشاره کرد که هر کدام می توانند به عنوان عناصری دراماتیک در پیش‌روندگی وجه مستند یک فیلم اتفاق بیافتند.

اصلانی: واقعیت را دریافت‌های ما می‌سازد

محمدرضا اصلانی نیز در دومین کارگاه از نخستین روز جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت درباره موضوع «ساختار دراماتیک در سینمای مستند»، گفت: مستند بلند در ایران با فیلم «خانه خدا» آغاز شد که بیشتر گزارش مبسوطی از مناسک حج بود.

وی با اشاره به اینکه تا زمان انقلاب نمونه ای از فیلم بلند مستند در ایران به چشم نمی‌خورد، افزود: در آن دوران افرادی چون خسرو سینایی و حسین ترابی فیلم مستند بلند می‌ساختند. بلند بودن این فیلم‌ها به دلیل خود سوژه انقلاب بود. یعنی اتفاق‌های انقلاب آن قدر زیاد بود که خود به خود منجر به ساخت فیلم بلند می‌شد. اما نخستین فیلم مستند بلند که ماهیتی تحلیلی و دراماتیک داشت، فیلم «کودک و استثمار» بود.

اصلانی گفت: فیلم مستند بلند، دهه‌ها به محاق رفت تا این که دوباره در دهه هشتاد در ایران رونق گرفت. در دوره‌ای ما به ساخت مستندهای رمانتیک و سانتی مانتال بلند پرداختیم، که مستندهای جنگ نمونه‌های آن هستند.

این استاد دانشگاه، گفت: ما امروز از تاریخ سینما دور افتاده‌ایم و علیرغم این که دورانی در تاریخ سینما حضور داشتیم امروز جایگاه خود در سینما را از دست داده ایم. یکی از شرایطی که منجر به این خروج تاریخی ما از بدنه سینمای جهان شد، عدم فهم از شرایط و البته عدم درک از چیستی فیلم مستند سینمایی یا مستند بلند بود.

کارگردان مستند شطرنج باد تاکید کرد: سینمای مستند بلند، امروز می‌تواند خواسته طبقه متوسط مبنی بر دریافت تحلیلی از جهان را تامین کند. در حقیقت این سینمای مستند بلند است که موجودیت جهان را به تفکر تبدیل می کند. سینمای مستند بلند امروز، جهان را بازنمایی نمی کند بلکه با واقعیت به مثابه تفکر برخورد می‌کند.

اصلانی در ادامه با تاکید بر اینکه تفاوتی میان سینمای مستند و داستانی نمی بیند، خاطرنشان کرد: در جهان چیزی وجود ندارد که داستان خودش را نداشته باشد. معتقدم سینمای مستند و داستانی هر دو نحوه‌هایی برای داستان سرایی هستند. به تقریبی می توان گفت واقعیتی وجود ندارد، این دریافت‌های ما است که واقعیت را می‌سازد و ادعای واقع گرایی از یک غفلت بر می‌آید.

دوازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» از 18 آذر در پردیس سینمایی چارسو شهر تهران آغاز و تا 25 آذرماه 1397 ادامه خواهد داشت.

برای اطلاع و استفاده از سایر مطالب ما، به کانال تلگرام خانه مستند بپیوندید: